KWIDZYN - Zamek Kapituły Pomezańskiej z XIV w. (woj. pomorskie)

Widok zamku kapituły od strony zachodniej.

Na prawym brzegu Wisły wznosi się gotycki zamek kapituły pomezańskiej. Początki warowni sięgają XIII w., kiedy to w miejscu zniszczonego drewnianego grodu powstał niewielki zamek. Miał on dwa skrzydła wzmocnione wieżami. Gdy na zdobytych przez Krzyżaków ziemiach utworzono diecezję, zarządzał nią biskup pomezański. Kolejne powstania pruskie i zniszczenie miasta zmusiły biskupa do wyjazdu z Kwidzyna. Powołał on pierwszych członków kapituły i powierzył im opiekę nad kwidzyńską katedrą. Około roku 1300 rozpoczęto budowę siedziby kanoników. Podczas wieloletnich prac wzniesiono ceglany gotycki klasztor - zamek z wyraźnymi wpływami krzyżackiej architektury obronnej.



Poniżej zamieszczam rekonstrukcję zamku kapituły z ok. roku 1360, wg.J.Heisego (źródło: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach) oraz plan zamku i katedry w XIV w.(źródło: Leksykon Zamków w Polsce)

1.  Katedra.
2.  Późnoromański portal kruchty katedralnej.
3.  Strzeliste ośmiokątne wieżyczki.
4.  Wieża Główna.
5.  Nieistniejące skrzydło południowo - wschodnie.
6.  Nieistniejące skrzydło południowo - zachodnie z wieżyczką.
7.  Dziedziniec zamkowy.
8.  Wieża studzienna.
9.  Narożne wieżyczki.
10.Wieża ustępowa - Dansker.


Zamek został pobudowany na planie kwadratu, miał cztery skrzydła wokół wewnętrznego dziedzińca otoczonego krużgankami. W narożach stały trzy wieżyczki nieznacznie wysunięte przed lico muru. Natomiast w czwartym narożu, południowym, stanęła na planie prostokąta potężna wieża główna mająca 55 m. wysokości, pełniąca jednocześnie funkcję dzwonnicy katedralnej.

Dziedziniec zamkowy, widok od południa.

W miejscu zburzonej narożnej baszty znajdują się dwa francuskie działa.

Wieża  Główna.

Reprezentacyjne skrzydło południowe mieściło kapitularz i refektarz letni. W skrzydle północnym znajdowała się kaplica i refektarz zimowy. Sale skrzydła wschodniego zajmowała infirmeria oraz mieszkanie prepozyta, do którego przylegało archiwum i skarbiec kapituły. W skrzydle zachodnim urządzono dormitorium, a w przyziemiu kuchnię, piekarnię i spiżarnię. Wjazd od strony północnej wiódł przez przedbramie i most zwodzony nad fosą. W XIV wieku do zamku dobudowano potężny kościół, który w następnym stuleciu został podniesiony do godności katedry. 

Katedra z zamkiem. Widok od północy.

Katedra. Widok od północy.

Strona południowa katedry.

                                                                         

Widoczna wieżyczka katedry od strony południowej.

Ołtarz Główny w Katedrze.

Budowa świątyni spowodowała konieczność podwyższenia zamkowych skrzydeł, a przy okazji zmieniono układ i wystrój wnętrz. Wzniesiono też wieżę obronno - sanitarną, zwaną gdaniskiem, połączoną ze skrzydłem zachodnim 54- metrowym chodnikiem na pięciu monumentalnych arkadach, pod którym przebiega ulica. Kwidzyński dansker jest również najokazalszą budowlą tego typu w Europie.

Dansker.

Podobna wieża powstała od strony północnej i miała chronić znajdującą się wewnątrz studnię. Wieża studzienna Zespołu Zamkowo - Katedralnego znajduje się od północnej elewacji założenia zamku i połączona jest z nim krytym gankiem, wspartym na ceglanym filarze. Wieża pełniła bardzo istotną rolę, znajdująca się w jej wnętrzu studnia dostarczała mieszkańcom zamku źródlaną wodę. W końcu XVIII wieku studnia w wieży nie spełniała już swojej funkcji. W roku 1843, w związku z adaptacją na cele więzienne, zamurowano szyb studni, a przestrzeń wieży podzielono na dwie kondygnacje, połączone drewnianymi schodami. W roku 1874, podczas prac restauracyjnych kierowanych przez Gustava Reicherta, zrekonstruowano dach wieży wprowadzając w miejsce czterospadowego dwuspadowy ze schodkowymi szczytami, nawiązujący do dachu wieży Gdaniska. Podczas prac konserwatorskich w roku 1963 odsłonięto zabetonowany szyb studni i zabezpieczono go stalową kratą. Zlikwidowano również wprowadzony w XIX wieku podział wnętrza oraz schody.

Wieża studzienna.

Zamek w Kwidzynie był wielokrotnie szturmowany i niszczony. Podczas wojny trzynastoletniej wojska polskie zajęły miasto i uszkodziły warownię. Na mocy drugiego pokoju toruńskiego Kwidzyn pozostał w granicach państwa krzyżackiego, ale biskupem pomezańskim został polski duchowny. Potem warownia jeszcze kilkakrotnie zmieniała właścicieli, by ostatecznie pozostać w rękach Krzyżaków. W związku z sekularyzacją zakonu krzyżackiego w 1525 roku biskupi pomezańscy przeszli na protestantyzm  i z powodu zniszczenia swej dotychczasowej siedziby przejęli zamek kapituły. Przeprowadzono remont zamkowych murów, wykorzystując cegły z rozbiórki starego zamku. W roku 1551 warownia przeszła w ręce księcia Alberta i zaadoptowano ją na mieszkania dla oficerów. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich skrzydło południowe zmieniono na magazyn żywności, potem zamek był siedzibą sądu. W 1798 roku została rozebrana część warowni, w połowie XIX wieku urządzono więzienie, a wkrótce przystąpiono do prac restauracyjnych, które miały mu nadać średniowieczny wygląd. 

Do dzisiejszych czasów zachowały się również piwnice zamkowe, które znajdują się pod skrzydłami północnym, zachodnim i częściowo wschodnim. Piwnice mieściły głównie składy żywności oraz cele więzienne i były przesklepione krzyżowo i krzyżowo- żebrowo. Ściany zewnętrzne piwnic były zaopatrzone w wąskie otwory okienne, które mogły służyć też jako strzelnice. Obecnie dla zwiedzających udostępnione są piwnice pod zachodnim i północnym skrzydłem zamku.

Piwnice zamkowe.

W roku 2008 podczas prowadzonych wykopalisk w krypcie pod prezbiterium katedry, zostały odnalezione groby trzech dostojników zakonnych. Po przeprowadzonych badaniach okazało się, że są to szczątki trzech wielkich mistrzów: Henryka von Plauena, Wernera von Olsen oraz Ludolfa Koniga.

Fragment elewacji zachodniej.

Widok od zachodu.

Od roku 1950 zamek jest siedzibą muzeum, które obecnie jest oddziałem Muzeum Zamkowego w Malborku. Zobaczyć w nim możemy ekspozycje stałe: narzędzia tortur, rzemiosło artystyczne oraz rzeźbę barokową. Zwiedzić także należy przyzamkową katedrę św. Jana Ewangelisty oraz obejrzeć fragmenty murów miejskich. Warownia wraz z katedrą stanowi imponujący wielkością gotycki zespół obronno - sakralny, który znajduje się przy ul: Katedralnej 1.