KOŁO - Ruiny Zamku Królewskiego z XIV w. (woj.wielkopolskie, pow.kolski)

Widok zamku od południowego wschodu.

Malownicze ruiny dawnego zamku królewskiego wzniesionego za panowania Kazimierza Wielkiego ok.
1362 roku znajdują się niedaleko miasta, na zachodnim brzegu Warty. Zadaniem warowni była ochrona środkowej Wielkopolski przed najgroźniejszym wówczas wrogiem Polski - zakonem krzyżackim. Przy budowie zamku wykorzystano naturalne warunki obronne. Twierdze zbudowano na sztucznym wzniesieniu w zakolu Warty, która w tym miejscu płynęła wówczas kilkoma odnogami, co powodowało, że przy wysokim stanie wód zamek praktycznie znajdował się na wyspie, chociaż prawdopodobnie otaczała go fosa.

Widok od południa.

Obiekt był typowym zamkiem nizinnym zbudowanym na planie prostokąta. Wokół warowni ciągnął się czworobok masywnych ceglanych murów posadowionych na kamiennym fundamencie. Mury były zwieńczone blankami ze strzelnicami, a wzdłuż nich biegł drewniany ganek dla straży. Zewnętrzną południowo - zachodnią linię murów dodatkowo wzmocniono skarpami i narożną masywną basztą.

Wysoka, potężna wieża, u podstawy kwadratowa a na wysokości ok.8 metrów przechodząca w cylindryczną, strzegła warowni od strony największego zagrożenia. Wjazd do zamku znajdował się od wschodu i miał dodatkowe zabezpieczenie w postaci przedbramia. 

Wieża główna.

Na obszernym dziedzińcu, wzdłuż muru obronnego od strony Warty wzniesiono budynki mieszkalne.W 1452 roku twierdza w Kole była miejscem spotkania króla Kazimierza Jagiellończyka z przedstawicielami Związku Jaszczurczego, na którym planowano wzniecenia buntu przeciw krzyżakom. Jednak w miarę malejącego zagrożenia ze strony zakonu krzyżackiego oraz zmiany w sposobie walki i coraz większego znaczenia artylerii w działaniach wojennych, zamek powoli zaczął tracić swoje militarne znaczenie. Będąc typową średniowieczną warownią nieprzystosowaną do użycia broni palnej, już pod koniec XVI wieku zaczął popadać w ruinę. Do zupełnego upadku przyczyniła się armia wroga podczas wojny polsko - szwedzkiej, która zniszczyła zamek. W latach 1696 - 1763 miejscowi bernardyni przekształcili warownię w klasztor, a później rozebrali część nadwyrężonych czasem murów zamkowych. U schyłku XVIII wieku opuszczona warownia była już tylko ruiną. Dopiero po II wojnie światowej zabytek został zabezpieczony jako trwała ruina.

Widok od południowego - zachodu.

Obecnie dawny zamek jest tylko malownicza ruiną. Zachowała się potężna wieża, oraz południowy odcinek murów obronnych ze skarpami oraz fragmenty przyziemia. Niszczycielskie działanie rzeki spowodowało, że z pozostałych murów zachowały się niewielkie fragmenty.

Zamek znajduje się po zachodniej stronie miasta, tuż za Wartą i prowadzi do niego droga "Zamkowa". 

Teren ruin warowni jest ogólnodostępny .

BĘDZIN - Zamek Królewski z XIV w. (woj.śląskie)

Widok od południowego - zachodu.

Zamek w Będzinie jest najdalej wysuniętą na zachód twierdzą na szlaku Orlich Gniazd. Już prawdopodobnie w XIII wieku wzniesiono tu pierwszy murowany element - okrągły stołp.

Murowany zamek, stojący na Wzgórzu Zamkowym na lewym brzegu Czarnej Przemszy, został zbudowany na miejscu wczesnośredniowiecznego gródka, zniszczonego w czasie najazdu tatarskiego w 1241 roku.

Poniżej zamieszczam rekonstrukcję zamku z XIV wieku.

Przekształcenie drewnianego dworu w murowaną warownię , której mury obronne łączyły się prawdopodobnie z miejskimi fortyfikacjami nastąpiło przypuszczalnie w pierwszej połowie XIV stulecia z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Zamek był wówczas ważnym ogniwem systemu obronnego zachodniej granicy Polski przed najazdami od strony Śląska i Czech oraz czuwał nad bezpieczeństwem dróg handlowych. W połowie XIV wieku stanęła czworoboczna wieża, a wkrótce cały zespół otoczono podwójnym pierścieniem murów. Wjazd na zamek wiódł przez ufortyfikowaną bramę i Zamek Dolny, a wokół wykopano głęboką fosę.

Pozostałości murów obronnych po stronie zachodniej.

Po roku 1506 będzińska warownia przestała być domeną królewską. Kres świetności zamku przyniósł XVII wiek, gdy zniszczyły ją najpierw pożar w 1616 roku, a później wojska szwedzkie w 1655 roku. Zamek odbudowano w stylu gotyckim ale wnętrzom nadano już charakter rezydencji. Mimo przeznaczenia na siedzibę starosty, nie odzyskał już dawnego znaczenia, chociaż w 1683 roku gościł zdążającego pod Wiedeń króla Jana III Sobieskiego. Po rozbiorach Polski zamek opustoszał. Ponowne zainteresowanie wzbudził na początku XIX wieku, kiedy to Bank Polski chciał ulokować w nim Szkołę Akademiczno - Górniczą i w roku 1834 powierzył odbudowę twierdzy  włoskiemu  architektowi  Franciszkowi  Marii Lanci. Do gotyckiej bryły dodano elementy pseudogotyckiej architektury romantycznej oraz obniżono i ozdobiono krenelażem basztę. Niestety po odbudowie upadł pomysł przeznaczenia  zamku na szkołę. Przez kilka lat był tu dom modlitwy a następnie szpital. Potem warownię ponownie opuszczono.

Widok od południa.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości mieszkańcy Będzina założyli w 1928 roku Towarzystwo Opieki Nad Górą Zamkową z zamiarem odbudowania warowni. Po II wojnie światowej ponownie podjęto próby naprawy średniowiecznych umocnień, co udało się dopiero w latach 1952 -1956, które poprzedziły badania archeologiczne. Zamkowi nadano wówczas obecny wygląd i umieszczono w nim muzeum.

Gablota z militariami.

Imponującą budowlę z cylindryczną wieżą obronną i wieżą mieszkalną, otoczoną podwójnymi murami, suchą fosą i rozległym parkiem, zajmuje dzisiaj Muzeum Zagłębia z bogatą kolekcją broni białej i palnej oraz ciekawymi eksponatami dotyczącymi historii regionu. 

Główne wejście.

                                                 Poniższe zdjęcia przedstawiają międzymurze zamkowe.

                                                                                                                 

                                                                                       

                       

Okna neoromańskie w skrzydle południowym.

Mimo pseudogotyckich elementów architektury, zamek w Będzinie spodobał mi się, ze względu na swój specyficzny surowy wygląd, oraz że jest jednym z nielicznych obiektów w okolicy, które zachowały się w tak dobrym stanie. Ponadto na cylindrycznej wieży mieści się punkt widokowy, z którego można podziwiać panoramę Górnego Śląska.

Wstęp na wieżę i do Muzeum Zagłębia jest płatny. 
Zamek znajduje się w centrum miasta przy ulicy Zamkowej 1. 

SZCZYTNO - Pozostałości Zamku Krzyżackiego Prokuratorskiego z XIV w.(woj.warmińsko - mazurskie, pow.szczycieński)

Widok na pozostałości zamku od strony północno - zachodniej.

Zamek Krzyżacki w Szczytnie obecnie znajduje się w trwałej ruinie a umiejscowiony jest malowniczo na przesmyku między dwoma jeziorami: Domowym Dużym i Domowym Małym.

W głębi gmach ratusza z wieżą z 1938 r. 

W połowie XIV wieku Zakon wzniósł w tym naturalnie obronnym miejscu drewnianą strażnicę, której podstawowym zadaniem była obrona południowych krańców zdobytych terytoriów. Drewniana warownia spłonęła w roku 1370 podczas najazdu Litwinów pod wodzą księcia Kiejstuta, ale już w latach 1370 - 1380 Krzyżacy ją odbudowali, tylko już jako budowlę murowaną. Po roku 1525 i utworzeniu Prus Książęcych, w latach 1579- 1581 warownia została przebudowana na rezydencję książęcą. Niestety ta piękna budowla przetrwała jedynie dwa stulecia. Po wojnach szwedzkich podupadła i w końcu XVII w. została opuszczona a w roku 1715 władze wydały zgodę na jej rozbiórkę.

W roku 1939 pozostałości po zamkowej budowli zaadaptowano na Muzeum Regionalne a na terenie dawnego przedzamcza w 1938 roku wzniesiono nowy gmach ratusza z potężna wieżą.

Ratusz do chwili obecnej pełni swoją funkcję a w jego południowo - zachodnim skrzydle mieści się Muzeum Mazurskie. 
Ruiny zamku znajdują się tuż obok drogi krajowej nr.57 przy ul. Sienkiewicza 1.
Ciekawe umiejscowienie nad jeziorem, w centrum miasta, sprawiają, że ruiny zamku jak i muzeum są chętnie odwiedzanym miejscem przez turystów.

ŁĘCZYCA - Zamek Królewski z XIV w. (woj.łódzkie)

Na pierwszym planie widoczna wieża narożna z renesansową attyką.

Zamek królewski w Łęczycy zbudowany został w południowo - wschodniej granicy średniowiecznego miasta z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku, przypuszczalnie w latach 1357 - 1370. W swoich murach gościł trzech polskich królów: Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagiellończyka i Zygmunta III Wazę.

Składał się pierwotnie z otoczonego wysokim murem obronnym z cegły,  prostokątnego dziedzińca z wieżą obronną w narożniku, wysokim budynkiem bramnym od strony miasta oraz wysokim budynkiem reprezentacyjno - administracyjnym od strony przeciwległej. Budynek mieszkalny oraz zabudowa gospodarcza zapewne były konstrukcji drewnianej lub z tzw. pruskiego muru.

"Dom Nowy" z przejazdem bramnym.

Na zamku zasiadał starosta łęczycki sprawujący władzę nad grodem i okolicą. W roku 1563 - 1564 kolejnym starostą łęczyckim został dyplomata i podskarbi króla Zygmunta Augusta Jan Lutomirski, który odnawia wieżę i mury obronne zamku, dom administracyjny zwanym wówczas Domem Starym oraz buduje Dom Nowy przy bramie.

                                                                                  

Podczas "potopu" szwedzkiego, wschodnia strona zamku zostaje zniszczona a zamek podupada. U schyłku XVIII wieku Prusacy włączają go do bastionowego systemu fortyfikacji miasta Łęczycy i wybijają w murze drogę działową niszcząc pozostałości średniowiecznego Domu Starego. Pozostawiają tylko z niego cząstkę na wprost bramy, zwaną prochownią.

Widok z wieży na dziedziniec zamkowy.

Prochownia.

                           

W XIX wieku zamek zostaje sprzedany na rozbiórkę. Częściowo został zabezpieczony przed wojną staraniem komitetu obywatelskiego. Zamek, który przed rokiem 1939 był niemal całkowita ruiną, został w dużej części odbudowany w latach 1964- 1975.                                                                                                                                                    

                                                                                                                                                                              

"Dom Nowy" od strony dziedzińca.

Obecnie zrekonstruowana budowla obejmuje budynek bramny, skrzydło mieszkalne, pełen obwód murów kurtynowych oraz wieżę główną zdobioną attyką oraz gmach prochowni z wykorzystaniem reliktów wcześniejszego budynku reprezentacyjnego zwanego Domem Starym.

Korytarzyk prowadzący na wieżę.

 Obecnie w zamku mieści się Muzeum, które istnieje od 1949 roku. Muzeum posiada w swoich zbiorach ponad 12 tysięcy przedmiotów związanych z przeszłością miasta i regionu łęczyckiego w zakresie archeologii, historii, etnografii, sztuki oraz przyrody.
Zamek w Łęczycy znajduje się ok. 65 km. od Płocka przy ul. Zamkowej 1, zaraz przy południowo- wschodnim narożniku rynku. Wstęp na dziedziniec zamkowy jest bezpłatny, natomiast do muzeum jak i na wieżę wejście jest płatne.

OPATÓW - Kolegiata z XII w. (woj.świętokrzyskie, pow. opatowski)

Kolegiata św. Marcina.

Kolegiata św.Marcina powstała w I połowie XII wieku z fundacji książęcej, prawdopodobnie przez Bolesława Krzywoustego lub jego syna Henryka Sandomierskiego. Została zbudowana w formie bazylikowej, zgodnie z założeniami architektury romańskiej, na planie krzyża łacińskiego, który tworzą: prezbiterium i nawa główna oraz przylegające nawy boczne stanowiące pionową belkę krzyża, zaś transept - ramię krzyża. Świątynia została wymurowana z kamienia wydobywanego z pobliskich kamieniołomów czyli z piaskowca krzemieniastego. Do dziś zachowało się wiele romańskich cech, jak biforia (podwójne okna) w południowej wieży czy fragmenty portalu.

Wieża południowa i widoczne biforia.

Poniższe dwa zdjęcia przedstawiają główne wejście, które znajduje się od zachodu przez oryginalny portal romański z osadzonym w nim obecnie XIV- wiecznym portalem gotyckim.

   

Od południa świątynia posiada XII - XIII -wieczną przybudówkę natomiast od północy XV- XVI -wieczną.

Obecne wejście główne od strony południowej.

Kruchta  północna.

Prawdopodobnie kolegiata od początku była siedzibą kapituły kolegiackiej, zaś od XV wieku również parafii Świętego Marcina Biskupa. Przejściowo, bo od XIII wieku do początku XVI wieku, kolegiata podlegała jurysdykcji Biskupów Lubuskich. Kiedy świątynia wraz z Opatowem została własnością Kanclerza Wielkiego Koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego, została przez niego odbudowana i znacznie przekształcona. Trwałym śladem obecności Kanclerza w Opatowie jest jego nagrobek w północnym ramieniu transeptu z unikatową tablicą "Lament Opatowski" oraz nagrobki jego potomstwa. Kolejne odnowienie, które pociągnęło za sobą wprowadzenie elementów barokowych nastąpiło w XVIII wieku. Ostatnia renowacja ukończona przez Ks. Prałata Dr.Michała Spocińskiego, zachowała wszystkie zastane elementy, oraz wniosła wzbogacenie przez otwarcie Kaplicy Adoracji Najświętszego Sakramentu oraz dodatkowo ogrzewanie podłogowe całej świątyni.

Ołtarz główny.

Późnogotyckie sklepienie sieciowe nawy głównej.

Kapitularz, który mieści się w południowo - zachodnim narożu, posiada najcenniejsze malowidło w kolegiacie, gotycką polichromię przedstawiającą scenę ukrzyżowania Chrystusa z XV wieku.

Na zachodnim krańcu nawy głównej znajduje się drewniany, późnobarokowy z około roku 1730 chór muzyczny. Wsparty na czterech profilowanych słupach, z wygiętym, również bogato profilowanym i zdobionym parapetem, który kryje podwójny prospekt organowy. Instrument wykonany został w 1746 roku. Podchórze przykryte zostało wczesnorenesansowym z pierwszej połowy XVI wieku, pięknym kasetonowym stropem.

Wejście na chór, niegdyś z północnej wieży, obecnie prowadzi krętymi żelaznymi schodami z zachodniego przęsła nawy północnej.

Wejście na chór.

Chór i organy.

Do najstarszych elementów wyposażenia kolegiaty możemy zaliczyć: portal północny (z przybudówki północnej do nawy bocznej), kropielnica w kształcie kielicha u wejścia głównego, gotycki krzyż z XIV - XV wieku (na filarze naprzeciw ołtarza Matki Bożej) oraz chór muzyczny ze stropem kasetonowym. Na uwagę również zasługują renesansowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus i Janem Chrzcicielem, barokowe ołtarze, konfesjonały, stalle kanonickie z ok.1730 roku i ławki w nawie głównej oraz rokokowa ambona.                                              

Ambona z XVIII w.

Furta. Strona wschodnia.

Fragment ogrodzenia kolegiaty. Strona wschodnia.

Kolegiata posiada trzy apsydy umieszczone po stronie wschodniej, które również w znacznym stopniu zostały przemurowane. Podobno każda z nich miała trzy okna. Obecnie apsyda południowa ma tylko jedno okno, znaczna jej część została zastąpiona współczesnymi ciosami kamieni i była poddawana wcześniejszym naprawom. Natomiast w apsydzie północnej ramienia transeptu znajdują się dwa okna, w tym jedno z wykutą datą "1547"na ościeżu otworu okiennego.

Apsyda północna.

Mimo licznych przeróbek kolegiata zachowała bardzo wiele pierwotnych romańskich cech i jest uważana za jeden z najciekawszych przykładów architektury romańskiej w województwie świętokrzyskim.

Widok z rynku.

Opatowska kolegiata znajduje się na ul. "Grota" Roweckiego 8, przy drodze krajowej nr.74.  
Naprawdę warto tu zajrzeć.

NOWE MISZEWO - Dwór z XX w.(woj.mazowieckie, pow.płocki, gm.Bodzanów)

Fasada frontowa.

Dwór w Miszewie Murowanym został zbudowany na początku XX wieku, ok. roku 1925 dla Tadeusza Lasockiego. Neoklasycystyczny obiekt znajduje się na terenie byłego majątku dworskiego i otoczony jest zabytkowym parkiem założonym już w XVIII w.

Do zakończenia II wojny św. majątek pozostawał w posiadaniu właściciela. Natomiast od roku 1952, po wyremontowaniu i przebudowie we dworze mieścił się Dom Pomocy Społecznej, który funkcjonuje do chwili obecnej. Początkowo prowadzono tu szkołę rolniczą dla osób głuchoniemych, później w jej miejsce powołano Zakład Specjalny dla osób upośledzonych. W latach 1953-65 przeprowadzono wiele remontów i zaadoptowano szereg pomieszczeń budynku dworskiego dla potrzeb osób głuchoniemych. 
Obecnie placówka posiada cztery samodzielne budynki, które są otoczone starym parkiem ze stawami i terenami rekreacyjnymi.

Dom Pomocy Społecznej "Nad Jarem" w Nowym Miszewie znajduje się przy ul. Pałacowej 2, w odległości ok. 20 km. od Płocka.