SOCHACZEW - Relikty Zamku Książąt Mazowieckich z XIV w. (woj.mazowieckie)

Wzgórze Zamkowe. Widok od wschodu.

Podczas mojego zwiedzania zamków znajdujących się w woj. mazowieckim, postanowiłem ponownie odwiedzić najstarszy zabytek miasta, malowniczo położone ruiny zamku książąt mazowieckich w Sochaczewie. Powodem mojej wizyty było zobaczyć efekt finalny prac związanych z zabezpieczeniem ruin, gdyż na początku roku 2013 ruszyła realizacja projektu polegająca na zabezpieczeniu istniejących pozostałości ścian zamku oraz umocnieniu wzgórza.
Oficjalne otwarcie wzgórza zamkowego nastąpiło 11 listopada 2013 roku.

Już na początku XIII wieku, na obecnym na wzgórzu zamkowym znajdował się drewniano - ziemny gród obronny. Niestety w roku 1286 gród został zniszczony i spalony przez wojska litewskie. Dopiero około połowy XIV wieku w miejscu grodu został wzniesiony przez księcia Siemowita III murowany zamek. Warownia otoczona była murami obronnymi oraz posiadała od strony północnej wieżę z przejazdem bramnym. Pomiędzy latami 1450 -1476 warownia była również siedzibą książąt mazowieckich. W połowie XVI wieku ówczesny starosta sochaczewski Krzysztof Szydłowiecki postanowił przebudować istniejący zamek. Została wzniesiona nowa wieża bramna w skrzydle wschodnim, wybudowano drewniany dom mieszkalny oraz odrestaurowano mury. Niestety XVI wiek dla zamku nie był przychylny. Warownia ulegała coraz większemu zniszczeniu przez osuwanie się zboczy wzgórza zamkowego.

Widok od północy.

W roku 1608 król Zygmunt III Waza, wydał nakaz o odbudowie zamku w stylu późnorenesansowym. Wykonawcą zamysłu został kolejny starosta, Stanisław Radziejowski. Ze względu na zły stan warowni, starosta postanowił rozebrać ruiny zamku do poziomu gotyckich fundamentów z wyjątkiem baszty północnej, w której znajdowało się archiwum ksiąg grodzkich. Po wzmocnieniu fundamentów oraz zabezpieczeniu wzgórza zamkowego przed osuwaniem, około roku 1638, na pozostałościach gotyckiej warowni pobudowano wykorzystując stare fundamenty, murowany zamek nowożytny, który nie został do końca ukończony.

Poniższe zdjęcia przedstawiają fragment skrzydła wschodniego z reliktami kaplicy oraz skrzydło południowe z podziałami pomieszczeń.

Na pierwszym planie widoczne skrzydło wschodnie.

Widoczne skrzydło wschodnie, z zachowanymi reliktami kaplicy. Widok od północy.

Skrzydło południowe. Widoczne podziały pomieszczeń.

Skrzydło południowe. Pomieszczenie centralne.

Skrzydło południowe, pomieszczenie zachodnie.

Poniższe trzy zdjęcia prezentują izbę stołową, znajdującą się w skrzydle zachodnim.

Widok od wschodu.

Widok od północy.

Cztery poniższe zdjęcia prezentują skrzydło zachodnie, z mieszczącym się w nim pomieszczeniem ze skarbcem.

Widok od wschodu.

Wejście do sieni ze skarbcem.

Widoczne wnętrze sieni ze skarbcem, widok od południa.

Zamek nowożytny składał się z trzech skrzydeł: zachodniego, południowego oraz wschodniego, z których to skrzydło zachodnie było najważniejszym i reprezentacyjnym, gdyż w nim znajdowała się sala rycerska oraz skarbiec. Natomiast w pozostałych skrzydłach mieściły się komnaty niższej rangi. W miejscu rozebranej dawnej wieży wschodniej, została wzniesiona nowa, ośmioboczna, w której mieściła się kaplica. Wjazd na dziedziniec zamkowy znajdował się w kurtynie wschodniej, obok wspomnianej wieży wraz z drewnianym mostem.

Poniżej zamieszczam hipotetyczny plan murów zamku w poszczególnych fazach jego rozwoju (źródło: tablica informacyjna na terenie ruin)

1. Wieża północna

2. Budynek bramny

3. Relikty kaplicy

4. Dziedziniec

5. Sień
6. Sień wraz ze skarbcem
7. Izba stołowa
8. Pokoje
9. Mury obronne

Niestety najazd wojsk szwedzkich w roku 1657 przyczynił się do upadku zamku, który przez długi czas pozostawał w ruinie. Dopiero pod koniec lat 80- tych XVIII stulecia, ówczesny starosta Kazimierz Walicki postanowił przeprowadzić restaurację obiektu, przystosowując go do pełnienia głównie funkcji urzędowych oraz ponownego umieszczenia w nim archiwum ksiąg grodzkich. Kres sochaczewskiego zamku nastąpił w roku 1794, poprzez ostrzał artyleryjski wojsk pruskich podczas powstania kościuszkowskiego. Od tego momentu nie podejmowano żadnych prac konserwacyjnych, co spowodowało, że obiekt pozostaje w ruinie.

Poniższe zdjęcia, ukazują pomieszczenie (sień o trzech oknach) pierwotnie dwukondygnacyjne, znajdujące się w skrzydle zachodnim.

Widok od północnego wschodu.

Widok od północy.

Widok od południa.

Wnętrze sieni. Widok od wschodu.

Dla porównania przedstawiam serię zdjęć z roku 2012 oraz 2o16, ukazujące ruiny przed zabezpieczeniem i umocnieniem Wzgórza Zamkowego oraz ich stan obecny. 

Widok ruin od południowego wschodu. Rok 2012.

Dodam również, że w roku 1377 na polecenie księcia Siemowita III, na zamku został zorganizowany zjazd szlachty i książąt mazowieckich, podczas którego zostały uchwalone tzw. Statusy Sochaczewskie (lub Mazowieckie), czyli pierwszy pisany zbiór praw dla całego Mazowsza.

Zdjęcie poniżej przedstawia fragment zachowanej fosy.

Rewitalizacja Wzgórza Zamkowego objęła przede wszystkim zabezpieczenie skarp przed osuwaniem oraz zabezpieczenie i częściowa rekonstrukcja istniejących murów. Ponadto został wybrukowany dziedziniec, powstały schody prowadzące na wzgórze, ustawiono tablice informacyjne o zamku a cały obiekt podświetlono.

Do chwili obecnej z zamkowych ruin, najlepiej przetrwały ściany skrzydła zachodniego posiadające otwory okienne. Ocalały również niewielkie fragmenty skrzydła południowego i wschodniego z reliktami oktagonalnej wieży, przy której znajdował się przejazd bramny. Możemy też zobaczyć widoczną, obecnie suchą fosę.

Ruiny zamkowe oddalone są od Płocka o 57 km.

SZTUM - Krzyżacki Zamek Wójtowski (woj.pomorskie, pow.sztumski)

Widoczna dolna część wieży głównej oraz skrzydło południowe zamku. Widok od południowego zachodu.

Kolejnym obiektem, który odwiedziłem podążając szlakiem krzyżackich warowni był zamek w Sztumie, malowniczo usytuowany między dwoma jeziorami, Zajezierskim (Sztumskim) i Barlewickim. Jest to moja druga wizyta, lecz podczas pierwszej, z powodu złych warunków pogodowych nie wykonałem niestety żadnego zdjęcia. Moje obecne zwiedzanie zamku przypadło na ostatnie dni marca. Mam nadzieję, że zamieszczone fotografie zachęcą Was do jego odwiedzenia.

W pierwszej połowie XIII stulecia, w miejscu pruskiej osady, która została zdobyta i spalona, zakon krzyżacki założył strażnicę. Następnie w latach 1326 - 1335 powstał murowany zamek, który stanowił siedzibę krzyżackiego wójta, który podlegał malborskiej komturii. W związku ze wzrostem zagrożenia ze strony Polski, obiekt został poddany rozbudowie i zamieniony w warownię, która miała osłaniać stolice państwa krzyżackiego od południa. Po przeprowadzonej przebudowie pod koniec XIV wieku, warownia stała się letnią rezydencją wielkich mistrzów z Malborka, którzy przyjeżdżali tu również na polowania.

Widoczne skrzydło południowe (Dom Główny)

Widoczny szczyt wschodni skrzydła południowego wraz z furtą.

Furta. Widok od wschodu.

Na zdjęciach widoczny zamek od strony północno - wschodniej.

Poniżej przedstawiam plan zamku (źródło: Leksykon Zamków w Polsce)

1.   Most
2.   Miejsce po dawnej fosie
3.   Przejazd bramny
4.   Wieża Główna
5.   Nieistniejący mur obronny         międzymurza
6.   Dom Główny.
7.   Furta
8.   Nieistniejący budynek               mieszczący kaplicę
9.   Budynek gospodarczy
10. Miejsce po wieży                       Albrechta
11. Wieża Więzienna
12. Nieistniejący budynek               mieszkalny     (letnia            rezydencja wielkich mistrzów)
13. Dziedziniec

Po zwycięstwie pod Grunwaldem, wojska polskie podążające na Malbork zajęły zamek w Sztumie i obsadziły go swoją załogą. Niestety już w niespełna dwa miesiące,  ponownie wrócił w ręce zakonu. W roku 1466, na mocy pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią, Sztum został włączony do Polski, i w latach 1468 - 1772 zamek został siedzibą polskich starostów. Niestety kres świetności warowni przyniosły wojny ze Szwecją. Zniszczony zamek zaczął chylić się ku upadkowi. W XVIII oraz XIX wieku władze pruskie prowadziły rozbiórkę zdewastowanej warowni. W kolejnych latach pozostałe po zamku budynki, zostały przekształcone w więzienie, sierociniec, a następnie na sąd i biura.

Widoczna brama wjazdowa, obniżona wieża główna oraz szczyt zachodni skrzydła południowego. Widok od zachodu.

Przejazd bramny.

Widok bramy wjazdowej od strony dziedzińca.

Skrzydło południowe oraz brama wjazdowa.

Skrzydło południowe.

Widok na dziedziniec.

 W latach 1966 - 71 zamek został poddany częściowemu odrestaurowaniu. Obiekt mimo tego, że był wielokrotnie przebudowywany i ulegał rozbiórkom, zachował jednak układ krzyżackiej warowni. Do chwili obecnej zachowały się: przebudowane gotyckie skrzydło południowe ze sklepionymi piwnicami (Dom Główny), ciąg murów obwodowych warowni oraz pozostałości bramy wjazdowej, wieży głównej i wieży więziennej. 

Zdjęcie poniżej przedstawia miejsce po dawnym kościele zamkowym, który funkcjonował jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku, a znajdował się w południowej części skrzydła wschodniego. Obok z prawej strony, widoczna furta.

Trójczłonowa warownia wójtów sztumskich składała się z zamku głównego i dwóch przedzamczy. Zamek główny usytuowano na terenie dawnej wyspy, na planie nieregularnym, przypominającym pięciobok. Wjazd do zamku znajdował się od strony zachodniej i prowadził przez most zwodzony i wieżę bramną. Przejazd bramny był flankowany przez najwyższą wieżę główną, która posiadała osiem kondygnacji. W linii muru obwodowego, od strony północno - zachodniej znajdowała się sześcioboczna wieża, zwana więzienną, z powodu lochu mieszczącego się na jej najniższym poziomie. Znajdowała się również  wieża w narożniku północno wschodnim, zwana wieżą Albrechta, należąca do najstarszych obiektów obronnych zamku, rozebrana w końcu XVIII wieku. 

Wszystkie budynki od strony dziedzińca usytuowano wzdłuż murów obronnych. Dom Główny mieścił się w najstarszym skrzydle zamku - południowym, z którego do chwili obecnej zachowały się piwnice oraz mury obwodowe. Budynek był prawdopodobnie trójkondygnacyjny, posiadający również murowany krużganek wzdłuż skrzydła.

Przedzamcze wschodnie będące niewielką wyspą nazywane było przyczółkiem mostowym, gdyż posiadało własne fortyfikacje chroniące zamek od strony wschodniej. Około roku 1406 założony w nim został zwierzyniec wielkich mistrzów, którego inicjatorem był mistrz Ulrich von Jungingen.

Przedzamcze zachodnie, które było największą wyspą, pełniło rolę gospodarczą, a z upływem lat, w roku 1416 przekształciło się w lokacyjne miasto chronione również fortyfikacjami. 

Oba przedzamcza, wschodnie i zachodnie były oddzielone od zamku głównego fosami a połączone mostami. 

Poniższe zdjęcia przedstawiają wieżę więzienną oraz  fragment muru obwodowego.

Widok od strony wjazdu na zamek.

Widok od strony dziedzińca.

Wnętrze wieży.

Na poniższych zdjęciach widoczne budynki pochodzące z XIX w.

Budynek mieszkalny przeznaczony dla sędziów rejonowych.

Budynki Sądu Rejonowego wraz z więzieniem.

Trójczłonowy zamek w Sztumie, mogę śmiało uznać za jedną z najlepiej chronionych i zabezpieczonych warowni zakonnych. Zarówno jego położenie na wyspie jak i zespolony system obronny (wszystkie człony założenia posiadając oddzielne umocnienia, tworzyły jedną całość) podnosiły jego walory obronne.

Widok zamku zza jeziora Sztumskiego.

Zamek w Sztumie znajduje się tuż przy drodze krajowej nr.55, na ulicy Galla Anonima. Aby zaparkować, polecam darmowy, duży parking przed zamkiem lub przy Jeziorze Barlewickim. Podczas mojej wizyty, wszystkie budynki znajdujące się na dziedzińcu zamkowym były pozamykane. Wejście na teren warowni darmowe. Zamek od Płocka oddalony jest o 195 km.