SZTUM - Krzyżacki Zamek Wójtowski (woj.pomorskie, pow.sztumski)

Widoczna dolna część wieży głównej oraz skrzydło południowe zamku. Widok od południowego zachodu.

Kolejnym obiektem, który odwiedziłem podążając szlakiem krzyżackich warowni był zamek w Sztumie, malowniczo usytuowany między dwoma jeziorami, Zajezierskim (Sztumskim) i Barlewickim. Jest to moja druga wizyta, lecz podczas pierwszej, z powodu złych warunków pogodowych nie wykonałem niestety żadnego zdjęcia. Moje obecne zwiedzanie zamku przypadło na ostatnie dni marca. Mam nadzieję, że zamieszczone fotografie zachęcą Was do jego odwiedzenia.

W pierwszej połowie XIII stulecia, w miejscu pruskiej osady, która została zdobyta i spalona, zakon krzyżacki założył strażnicę. Następnie w latach 1326 - 1335 powstał murowany zamek, który stanowił siedzibę krzyżackiego wójta, który podlegał malborskiej komturii. W związku ze wzrostem zagrożenia ze strony Polski, obiekt został poddany rozbudowie i zamieniony w warownię, która miała osłaniać stolice państwa krzyżackiego od południa. Po przeprowadzonej przebudowie pod koniec XIV wieku, warownia stała się letnią rezydencją wielkich mistrzów z Malborka, którzy przyjeżdżali tu również na polowania.

Widoczne skrzydło południowe (Dom Główny)

Widoczny szczyt wschodni skrzydła południowego wraz z furtą.

Furta. Widok od wschodu.

Na zdjęciach widoczny zamek od strony północno - wschodniej.

Poniżej przedstawiam plan zamku (źródło: Leksykon Zamków w Polsce)

1.   Most
2.   Miejsce po dawnej fosie
3.   Przejazd bramny
4.   Wieża Główna
5.   Nieistniejący mur obronny         międzymurza
6.   Dom Główny.
7.   Furta
8.   Nieistniejący budynek               mieszczący kaplicę
9.   Budynek gospodarczy
10. Miejsce po wieży                       Albrechta
11. Wieża Więzienna
12. Nieistniejący budynek               mieszkalny     (letnia            rezydencja wielkich mistrzów)
13. Dziedziniec

Po zwycięstwie pod Grunwaldem, wojska polskie podążające na Malbork zajęły zamek w Sztumie i obsadziły go swoją załogą. Niestety już w niespełna dwa miesiące,  ponownie wrócił w ręce zakonu. W roku 1466, na mocy pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią, Sztum został włączony do Polski, i w latach 1468 - 1772 zamek został siedzibą polskich starostów. Niestety kres świetności warowni przyniosły wojny ze Szwecją. Zniszczony zamek zaczął chylić się ku upadkowi. W XVIII oraz XIX wieku władze pruskie prowadziły rozbiórkę zdewastowanej warowni. W kolejnych latach pozostałe po zamku budynki, zostały przekształcone w więzienie, sierociniec, a następnie na sąd i biura.

Widoczna brama wjazdowa, obniżona wieża główna oraz szczyt zachodni skrzydła południowego. Widok od zachodu.

Przejazd bramny.

Widok bramy wjazdowej od strony dziedzińca.

Skrzydło południowe oraz brama wjazdowa.

Skrzydło południowe.

Widok na dziedziniec.

 W latach 1966 - 71 zamek został poddany częściowemu odrestaurowaniu. Obiekt mimo tego, że był wielokrotnie przebudowywany i ulegał rozbiórkom, zachował jednak układ krzyżackiej warowni. Do chwili obecnej zachowały się: przebudowane gotyckie skrzydło południowe ze sklepionymi piwnicami (Dom Główny), ciąg murów obwodowych warowni oraz pozostałości bramy wjazdowej, wieży głównej i wieży więziennej. 

Zdjęcie poniżej przedstawia miejsce po dawnym kościele zamkowym, który funkcjonował jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku, a znajdował się w południowej części skrzydła wschodniego. Obok z prawej strony, widoczna furta.

Trójczłonowa warownia wójtów sztumskich składała się z zamku głównego i dwóch przedzamczy. Zamek główny usytuowano na terenie dawnej wyspy, na planie nieregularnym, przypominającym pięciobok. Wjazd do zamku znajdował się od strony zachodniej i prowadził przez most zwodzony i wieżę bramną. Przejazd bramny był flankowany przez najwyższą wieżę główną, która posiadała osiem kondygnacji. W linii muru obwodowego, od strony północno - zachodniej znajdowała się sześcioboczna wieża, zwana więzienną, z powodu lochu mieszczącego się na jej najniższym poziomie. Znajdowała się również  wieża w narożniku północno wschodnim, zwana wieżą Albrechta, należąca do najstarszych obiektów obronnych zamku, rozebrana w końcu XVIII wieku. 

Wszystkie budynki od strony dziedzińca usytuowano wzdłuż murów obronnych. Dom Główny mieścił się w najstarszym skrzydle zamku - południowym, z którego do chwili obecnej zachowały się piwnice oraz mury obwodowe. Budynek był prawdopodobnie trójkondygnacyjny, posiadający również murowany krużganek wzdłuż skrzydła.

Przedzamcze wschodnie będące niewielką wyspą nazywane było przyczółkiem mostowym, gdyż posiadało własne fortyfikacje chroniące zamek od strony wschodniej. Około roku 1406 założony w nim został zwierzyniec wielkich mistrzów, którego inicjatorem był mistrz Ulrich von Jungingen.

Przedzamcze zachodnie, które było największą wyspą, pełniło rolę gospodarczą, a z upływem lat, w roku 1416 przekształciło się w lokacyjne miasto chronione również fortyfikacjami. 

Oba przedzamcza, wschodnie i zachodnie były oddzielone od zamku głównego fosami a połączone mostami. 

Poniższe zdjęcia przedstawiają wieżę więzienną oraz  fragment muru obwodowego.

Widok od strony wjazdu na zamek.

Widok od strony dziedzińca.

Wnętrze wieży.

Na poniższych zdjęciach widoczne budynki pochodzące z XIX w.

Budynek mieszkalny przeznaczony dla sędziów rejonowych.

Budynki Sądu Rejonowego wraz z więzieniem.

Trójczłonowy zamek w Sztumie, mogę śmiało uznać za jedną z najlepiej chronionych i zabezpieczonych warowni zakonnych. Zarówno jego położenie na wyspie jak i zespolony system obronny (wszystkie człony założenia posiadając oddzielne umocnienia, tworzyły jedną całość) podnosiły jego walory obronne.

Widok zamku zza jeziora Sztumskiego.

Zamek w Sztumie znajduje się tuż przy drodze krajowej nr.55, na ulicy Galla Anonima. Aby zaparkować, polecam darmowy, duży parking przed zamkiem lub przy Jeziorze Barlewickim. Podczas mojej wizyty, wszystkie budynki znajdujące się na dziedzińcu zamkowym były pozamykane. Wejście na teren warowni darmowe. Zamek od Płocka oddalony jest o 195 km.