OLSZTYNEK - Fortyfikacje miejskie

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

                                          

                                      

  Na przełomie XIII i XIV wieku na miejscu pruskiego grodu zostaje wzniesione przez Krzyżaków drewniane założenie obronne. Dopiero na początku XIV stulecia komtur ostródzki Gunter von Hohenstein  rozpoczął budowę kamienno-ceglanego zamku jako siedziby komornika krzyżackiego. W niedługim czasie, na zachód od warowni, na terenie istniejącej już wcześniej wsi, w roku 1359 założono miasto. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim otrzymało od Wielkiego Mistrza Winrycha von Kniprode. Miasto przyjęło nazwę Hohenstein, na cześć założyciela zamku i tworzącego się przy nim miasta. Olsztynek miał regularny kształt o prostokątnym obrysie ze znajdującym się pośrodku czworokątnym rynkiem. Obecnie zewnętrzny zarys średniowiecznego miasta przedstawiają zachowane mury obronne z basztami. W latach 1415 - 1422 Olsztynek zostaje otoczony fortyfikacjami miejskimi. Obwarowania w Olsztynku miały długość około 1000 metrów. Grubość murów wynosiła 2 metry, natomiast ich wysokość sięgała do 9 metrów. W linii obwarowań znajdowało się 13 baszt łupinowych. Fortyfikacje posiadały również 2 bramy: Nidzicką zwaną Polską oraz Wysoką zwaną Niemiecką. Niestety obie się nie zachowały, zostały rozebrane na początku XIX stulecia. Do chwili obecnej możemy oglądać zachowane w 1/3 mury obronne w Olsztynku oraz dwie baszty. 

W najlepszym stanie zachował się tzw. Dom Mrongowiusza, czyli przekształcona baszta łupinowa.

Dawna baszta obecnie Dom Mrongowiusza, widok od zewnątrz.

Poniżej zamieszczam plan fortyfikacji miejskich z drugiej połowy XIX wieku (    )

1. Zamek

2.  Dziedziniec zamkowy

3.  Dawny kościół parafialny, obecnie Salon Wystawowy

4.  Dawna baszta, obecnie Dom Mrongowiusza

5.  Zachowane mury obronne

6.  Fragment baszty okrągłej

Poniższe zdjęcia przedstawiają północny ciąg murów obronnych przy ulicy Wąskiej.

Widoczny południowy ciąg murów obronnych, znajdujący  się wzdłuż ulicy Składowej.

Poniższe zdjęcia przedstawiają fragmenty zachodniego odcinka murów obronnych przy ulicy Krótkiej.   

Bibliografia:

* Zamki Państwa Krzyżackiego w Polsce. J.Bieszk. Bellona. Warszawa 2010.

* Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur. A. i R. Sypek. Wydawnictwo Alma-Press Sp. z o.o. Warszawa 2004, 2008.

LUTOMIERSK - Relikty zamku rycerskiego z XV w. (woj.łódzkie, pow.pabianicki)

Skrzydło południowe

Zachowane pozostałości zamku powstałego w pierwszej połowie XV wieku z fundacji rodziny Zarębów, możemy obecnie obejrzeć w skrzydle budynku klasztornego. Zespół klasztorny reformatów, obecnie salezjanów w Lutomiersku składa się z kościoła p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny oraz budynków klasztornych posiadających rodowód XV wiecznego zamku.

Dzięki nieotynkowanej ścianie budynku, możemy zobaczyć zamurowane, ostrołukowe przejście bramne wraz z furtami w części wschodniej, oraz miejsca po gotyckich okienkach w części zachodniej. Zachowały się również fragmenty gotyckiej dekoracji zendrówkowej. 

Widoczny zamurowany przejazd bramny wraz z furtami w skrzydle południowym

Zachowana dekoracja zendrówkowa.

Widoczne miejsca po dawnych gotyckich okienkach.

W średniowieczu zamek w Lutomiersku posiadał jedynie skrzydło południowe z przejazdem bramnym oraz prawdopodobnie skrzydło wschodnie, gdyż badania wskazują, że obiekt nie został do końca zrealizowany. Natomiast część północna założenia zamkowego powstała prawdopodobnie później.

Widoczne skrzydło wschodnie

Skrzydło północne

Zdjęcie z nad rzeki Ner.

Wszystkie zdjęcia pochodzą z początku maja roku 2018, z mojej planowanej od dłuższego czasu wycieczki po zameczkach i ruinach woj. łódzkiego.

Obiekt znajduje się na ulicy Kopernika 3, w promieniu ok. 100 metrów od drogi nr. 710.

Od Płocka oddalony jest o ok. 117 km.

Bibliografia:

* Zamki i dwory obronne w Polsce centralnej. Leszek Kajzer, Warszawa 2004. Wydawnictwo DiG.

* Leksykon Zamków w Polsce. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J.Salm. Wydawnictwo Arkady.

SUSZ - Fortyfikacje miejskie

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Kapituła biskupstwa pomezańskiego, ze stolicą na zamku w Kwidzynie, lokowała na prawie chełmińskim miasto Susz w roku 1305. Miejscem, na które je wybrano znajdowało się w okolicach dawnego grodu pruskiego o nazwie Suse. Miasto przybrało kształt owalny i było otoczone jeziorem, moczarami oraz fragmentarycznie fosą. Do miasta prowadziły trzy bramy: Wodna od południa, od zachodu Prabucka oraz Szpitalna od strony wschodniej. Niedaleko od bramy Wodnej umiejscowiona była również furta, która prowadziła z miasta na teren niewielkiego, prawdopodobnie dworu obronnego, który był siedzibą lokalnego administratora kapituły. Mury miejskie pobudowane zostały z cegły na kamiennej podmurówce i zostały wzmocnione przez siedemnaście baszt.  

     

Poniżej zamieszczam plan fortyfikacji miejskich (źródło: Zabytkowe Ośrodki Miejskie Warmii i Mazur. L.Czubiel, T.Domagała. Pojezierze Olsztyn 1969)

1. Fragment zachowanej baszty

2. Fragmenty murów miejskich

3. Kościół parafialny, XIV w.

4. Grodzisko staropruskie

Dwa zdjęcia poniżej przedstawiają fragmenty baszty obronnej, znajdującej się w obrębie Starego Miasta. Umiejscowiona była w północnej części odcinka murów obronnych, powstałych w XIV wieku.

      

Zdjęcie baszty z drugiej strony.

Za sprawą licznych pożarów oraz wojen ze Szwecją miasto uległo zniszczeniu. Na początku XVIII stulecia, mury groziły zawaleniem. Niestety w połowie XIX wieku fortyfikacje zostały rozebrane.

Fragment muru miejskiego z drugiej strony.

Bibliografia:

* Zamki Państwa Krzyżackiego w Polsce. Janusz Bieszk. Wydawnictwo Bellona S.A. Warszawa 2010.

* Zamki i Obiekty Warowne od Malborka do Torunia. Wydawnictwo Alma-Press. Warszawa Sp. z o.o.  2004/2008.

OPATÓW - Fortyfikacje miejskie

                                                      

W roku 1282 książę Leszek Czarny wystosowuje przywilej lokacyjny do biskupa lubuskiego Wilhelma, na mocy którego w miejscu dawnego grodu, będzie można założyć miasto noszące później nazwę Starego Miasta. Nowe Miasto, zwane Wielkim Opatowem, powstało w pierwszej połowie XIV stulecia, po przeciwnej stronie rzeczki Opatówki, przyczyniając się do opuszczenia wzgórza staromiejskiego.

W roku 1514 biskupi lubuscy sprzedali Opatów wraz z okolicznymi terenami Kanclerzowi Wielkiemu Koronnemu Krzysztofowi Szydłowieckiemu. To właśnie jemu Opatów zawdzięcza budowę fortyfikacji miejskich powstałych w latach 1515 - 1530. Miasto posiadało również cztery bramy miejskie: Sandomierską, Krakowską, Lubelską oraz Warszawską. Niestety do chwili obecnej przetrwała jedynie Brama Warszawska z zachowanymi fragmentami murów obronnych. Dawniej była to kilkukondygnacyjna wieża bramna, powstała w latach 1520 -1530, w miejscu wcześniejszej bramy pochodzącej z XIV w.

 

Brama Warszawska

Brama obecnie jest budowlą dwukondygnacyjną, zwieńczona stylizowaną na renesansową attyką. Nadbudówka została zaprojektowana przez ówczesnego Naczelnego Konserwatora Zabytków, profesora Wiktora Zina i wykonana prawdopodobnie pod koniec lat 70-tych ubiegłego stulecia. Nad bramą znajduję się herb rodziny Szydłowieckich oraz obraz Matki Bożej, który zawieszono w roku 1922 w rocznicę bitwy warszawskiej. W bramie widoczne są również dwa otwory kluczowe strzelnic. Obecnie w wieży bramnej znajduje się Punkt Informacji Turystycznej.

Brama Warszawska

Widoczny nad bramą herb Szydłowieckich oraz obraz Matki Bożej.

Wnętrze bramy.

Bibliografia:

- Zamki i Warownie Ziemi Sandomierskiej. Agnieszka i Robert Sypkowie. Wydawnictwo TRIO. Agencja Wydawnicza EGROS. Warszawa 2003.

RYPIN - Fortyfikacje miejskie

 
 

W roku 1345 osada otrzymała od księcia łęczycko - dobrzyńskiego Władysława miejski przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Na lokalizację przyszłego miasta wybrano najwyższe wzniesienie, a dodatkowym atrybutem okazały się doskonałe warunki naturalne terenu. Od północy przepływała rzeka Rypienica, od strony zachodniej i południowo - zachodniej było jezioro. Natomiast od wschodu i północnego wschodu znajdowały się bagna. Kościół parafialny pobudowano na północnym krańcu wzgórza, a rynek zajął najwyższy punkt wzniesienia

. 

Poniżej przedstawiam plan miasta oraz fortyfikacji miejskich Opr. autor, rys. Z.Dolatowski.

                                                                   

1. Brama północna     

2. Kościół parafialny                     

3. Zachowany fragment muru                                        

4. Brama Sierpska

5. Nieistniejące baszty 

Rypin jako jedyne miasto na Ziemi Dobrzyńskiej posiadało mury miejskie. Powierzchnia miasta wynosiła zaledwie 4 ha. Mury obronne zostały wzniesione po lokacji miasta, czyli około połowy XIV wieku. Fundatorem obwarowań miejskich był książę Władysław. Budowa fortyfikacji miała również na celu wzmocnienie odzyskanych ziem od Zakonu Krzyżackiego.

 Długość murów obronnych liczyła 800 metrów. Zbudowane były z cegły na fundamencie kamiennym. Ich wysokość wynosiła zapewne ponad 5 metrów (brak dokładnych informacji), a grubość około 1,75 metra. Miasto posiadało również dwie bramy: północną oraz południową zwaną Sierpską. Umiejscowione one były u wylotów głównego traktu komunikacyjnego, który przebiegał przez miasto. W południowo - wschodniej części fortyfikacji istniały dwie prostokątne baszty oddalone od siebie i od Bramy Sierpskiej ok.30-35 metrów. Jedna z baszt do roku 1868 służyła jako więzienie. Prawdopodobne jest, że istniało więcej baszt, lecz nie ma informacji aby to potwierdzić. 

Brama Sierpska była wieżą kwadratową, posiadającą ostrołukowy przejazd, oraz była obustronnie wysunięta przed lico muru obronnego. Niestety w grudniu roku 1939 brama została rozebrana na rozkaz niemieckich władz okupacyjnych. 

Widoczna brama Sierpska i poł.-wsch. odcinek murów z basztami. Rys.K.Stronczyński. Połowa XIX  w. Fot. ze zbiorów ISPAN.

Widoczna brama Sierpska od strony zewnętrznej. Fot. z roku 1911 ze zbiorów ISPAN.

Do chwili obecnej z fortyfikacji miejskich zachował się jedynie 29 metrowy fragment muru miejskiego przy kościele św. Trójcy na ulicy Jana Pawła II 11. Pozostałości murów umiejscowione są w przykościelnym parkanie od północno - wschodniej strony rzeczki Rypienicy na stromej skarpie. Jak widać na załączonych zdjęciach mur jest odchylony od pionu.

                                                                                                                                 

Do niedawna istniał jeszcze na ulicy 21 stycznia, obecnie Powstania Styczniowego fragment muru obronnego o wysokości ok.1 metra. Niestety ok. 6-7 lat wstecz, podczas budowy placu został bezpowrotnie rozebrany. W jego sąsiedztwie powstał Skwer 100- lecia Odzyskania Niepodległości.

Widoczna ulica Powstania Styczniowego oraz po lewej Skwer 100-lecia Odzyskania Niepodległości.

Bibliografia:

* Miejskie Mury Obronne. Jarosław Widawski. Wydawnictwo MON.