SIERADZ - Wzgórze Zamkowe (woj.łódzkie, pow.sieradzki)

Wzgórze Zamkowe w Sieradzu odwiedziłem w maju w 2018 roku. Choć wiedziałem, że żadnych widocznych pozostałości po dawnej warowni niestety tu nie zobaczę, to chciałem się przekonać, jak wygląda teren po przeprowadzeniu rewitalizacji. Moim zdaniem ciekawym rozwiązaniem okazało się utworzenie ścieżki dydaktycznej, poprzez ułożenie na poziomie terenu kamieni tworzących obrys budynków i murów dawnego założenia zamkowego. Dodatkowo w tych miejscach, na kamieniach umieszczono tablice zawierające opis, wraz z rysunkami danego obiektu. 

Widoczne wejście na wzgórze zamkowe od strony skansenu.

Badania archeologiczne na Wzgórzu Zamkowym były przeprowadzane od końca lat 60 - tych XX stulecia. Wtedy to odkryte zostały fragmenty murów, fundamenty zamku, pozostałości ceglanej baszty oraz mury kaplicy zbudowanej w formie rotundy z prezbiterium. Odnaleziono również dużą ilość cennych przedmiotów, które możemy obecnie obejrzeć w Muzeum Okręgowym znajdującym się przy ulicy Dominikańskej 2. 

  W marcu w roku 2014, miasto rozpoczęło prace związane z zagospodarowaniem terenu Wzgórza Zamkowego z przedpolem zamku, wraz z odtworzeniem fosy. Wyeksponowane zostały również znajdujące się na wzgórzu  cztery niemieckie bunkry typu Ringstand, powstałe w 1944 roku.

Schron typu Ringstand 58.

Punkt centralny Wzgórza Zamkowego.

Na terenie obecnego Wzgórza Zamkowego około połowy XII wieku znajdował się gród kasztelański, który składał się z dwóch części. Pierwsza z nich zajmowała teren wzgórza zamkowego otoczonego wałami, natomiast od strony wschodniej znajdowała się druga część, usytuowana w miejscu dzisiejszego skansenu. Prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, już za czasów Konrada Mazowieckiego nastąpiła budowa nowego założenia obronnego. W późniejszych latach rezydował tu książę Leszek Czarny, który przebudował i umocnił istniejący gród oraz ufundował rotundę pełniącą rolę kaplicy monarszej. 

Niestety w roku 1331 w wyniku najazdu wojsk krzyżackich doszło do zniszczenia grodu.

Na przełomie XIV/XV stulecia z inicjatywy Kazimierza Wielkiego został pobudowany murowany zamek. Powstał na nieregularnym planie, wyglądem zbliżonym do trapezu. Składał się z Domu Wielkiego, wieży, murów zamkowych, budynku bramnego oraz istniejącej już wcześniej rotundy. Dom Wielki zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 10,6 x 46 metrów posiadał trzy kondygnacje, piwnice, przyziemie oraz piętro. W piwnicach znajdowały się magazyny oraz więzienie. Natomiast w przyziemiu umieszczony był skarbiec wraz ze zbrojownią. Najwyższe piętro zaś podzielone było na trzy części. Najważniejsze pomieszczenie zajmował ogrzewany apartament królewski. Wieża zbudowana z cegieł na planie ośmioboku znajdowała się w północno - zachodnim narożniku murów. Wejście do niej mieściło się powyżej siedmiu metrów. Oprócz funkcji obronnych służyła również jako więzienie. Niestety po roku 1800, Prusacy postanowili ją rozebrać. 

Murowany, czworoboczny budynek bramny posiadał trzy kondygnacje i wysunięty był przed mur obwodowy. W XVI wieku budynek bramny przedłużono, poprzez dostawienie do niego dodatkowej, drewnianej zabudowy od strony dziedzińca. Rotunda pochodząca z XIII wieku, była najstarszą budowlą na wzgórzu zamkowym. Kiedy wzniesiono Dom Wielki został on połączony z rotundą arkadowym łącznikiem. W XV wieku na polecenie króla Władysława Jagiełły, wnętrze rotundy zostało pokryte polichromią.

W wiekach XV i XVI warownia była poddana przekształceniom. Mimo odbudowy zamku w drugiej połowie XVII wieku, po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów, stan zamku się pogarszał i w kolejnych latach zaczął popadać w ruinę. To spowodowało, że przestał już służyć jako rezydencja królewska. Niestety do roku 1804 został już całkowicie rozebrany.

Na zdjęciu widoczny obrys rotundy z XIII w.

Jedyną zachowaną pozostałością po zamku są odrzwia, odkupione w roku 1925 przez księdza Walerego Pogorzelskiego od handlujących Żydów. Obecnie odrzwia możemy zobaczyć wmurowane we frontowej ścianie Bazyliki p. w. Wszystkich Świętych.

Poniżej zamieszczam rekonstrukcję planu zamku w Sieradzu (wg.L.Kajzera, T.J.Horbacza, U.Perlikowskiej - Puszkarskiej) źródło: tablica informacyjna na terenie wzgórza zamkowego.

 

 1. Budynek bramny

 2. Wieża

 3. Dom Wielki

 4. Rotunda

 5. Dziedziniec

Wzgórze Zamkowe znajduje się przy ulicy Podzamcze tuż przy Sieradzkim Parku Etnograficznym. Teren wzgórza jest ogólnodostępny.

Bibliografia:

* Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm - "LEKSYKON ZAMKÓW W POLSCE". Wydawnictwo "ARKADY" Warszawa 2010
* Polska. Rezydencje Królów i Książąt. Sport i Turystyka - MUZA SA. Warszawa 2008

LUSZYN - Pałac z XIX w. (woj.mazowieckie, pow.gostyniński, gm.Pacyna)

Pałac w Luszynie powstał w miejscu wcześniejszego dworu, wzniesionego dla rodziny Grabskich w pierwszej połowie XIX stulecia. Dwór zbudowany był w stylu willi włoskiej, posiadającej czworoboczną wieżę. W roku 1909 obiekt został całkowicie przebudowany według projektu Jana Heuricha - syna, dla Stanisława Godlewskiego i jego żony Zofii z Krzymuskich. Od tamtej pory i do chwili obecnej, wygląd zewnętrzny pałacu nie uległ poważniejszym zmianom. Po śmierci Zofii Godlewskiej w roku 1937, cały majątek wraz z pałacem przeszedł na własność jej dwóch sióstr i brata, którzy byli właścicielami do 1939 roku. Od zakończenia wojny i do lat 90-tych ubiegłego stulecia zarządcą pałacu było PGR Luszyn, a następnie właścicielem pałacu została osoba prywatna. 

Tympanon z herbami właścicieli.

Pałac jest obiektem piętrowym z mieszkalnym poddaszem  posiadającym charakterystyczny czterokolumnowy joński portyk, w którego tympanonie umieszczone zostały herby właścicieli "Gozdawa" Godlewskich oraz "Radwan" Krzymuskich. Po obu stronach portyku umieszczone zostały niesymetrycznie ryzality. Dodatkowo przy prawym boku pałacu znajduje się parterowa dobudówka .

Dodatkowo założenie pałacowe otoczone jest dobrze utrzymanym parkiem z XIX wieku.

Neobarokowa brama ogrodowa.

Na zdjęciu widoczny podjazd z kamiennymi figurami sfinksów.

Neobarokowa brama wjazdowa wraz z kordegardą.

Widok pałacu od strony parku.

Obecnie możemy podziwiać piękny pałac, skomponowany w stylu klasycystycznym z elementami neobarokowymi, do których możemy zaliczyć portal wejściowy, bramę wjazdową i ogrodową oraz kordegardę. Największe wrażenie robi jednak portyk, zwłaszcza gdy stoi się tuż przed nim. 

Kiedy pałac odwiedziłem w roku 2014, wstępu na jego teren pilnowała ochrona, a wykonanie zdjęć było możliwe jedynie za zgodą właściciela. 

Obiekt znajduje się na południowy wschód od Gostynina. Od Płocka oddalony jest o ok. 35 km.

 Jadąc obejrzeć pałac proponuje również zajrzeć do pobliskiego gotycko - renesansowego kościoła parafialnego w Luszynie pochodzącego z XVI wieku. 

Kościół w Luszynie.

Bibliografia: 

* Zabytki Budownictwa Na Mazowszu Płockim część I. Płock 1993
* Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu. Dom Wydawniczy "Rebis" Sp.z o.o. Poznań 2013.

PŁOCK - Dworek z XIX w.(woj.mazowieckie)

Widok od północnego - wschodu. (Zdjęcie z 2020 r.)

                                                                              

Zespół dworski pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku znajduje się prawie w centrum miasta. Na terenie obiektu mieści się również budynek stajni z wozownią, pochodzące z drugiej połowy XIX stulecia. Dwór jest obiektem parterowym z mieszkalnym poddaszem i pokrytym dachem naczółkowym. Do bryły głównej dworku, na elewacjach bocznych zostały dobudowane dwie przybudówki. Obiekt posiada drewniany ganek zwieńczony trójkątnym szczytem, wspartym na sześciu słupkach. W roku 1986 dworek został wpisany do rejestru zabytków, jako zespół folwarczny. Obiekt na przestrzeni ponad 150 lat posiadał kilku właścicieli. Od lat 50-tych ubiegłego stulecia ostatnimi była rodzina Gołębiewskich. 

Jak sięgam pamięcią, do końca lat 90 ubiegłego stulecia, dworek był prawdopodobnie jeszcze zamieszkiwany. Kiedy po raz pierwszy odwiedziłem obiekt w roku 2014, budynek wraz z zabudowaniami folwarcznymi był opuszczony i zdewastowany.

Widok elewacji frontowej.(zdjęcie z 2020 r)

  Poniższe sześć zdjęć przedstawia stan obiektu z roku 2014. 

Widok od północy. Elewacja frontowa.

Brama wjazdowa od  strony al. Kobylińskiego.

Zabudowania stajni, wozowni.

Od mojej ostatniej wizyty upłynęło prawie sześć lat, zatem postanowiłem sprawdzić, jakie ewentualne zmiany zaszły w przeciągu tego okresu. Stojąc przed posesją zauważyłem, że na bramie pojawiła się kartka z komunikatem następującej treści:

    

Wynika z tego, że w budynku zadomowiły się osoby niepowołane, szukające zapewne miejsca na nocleg i nie tylko...

Teren przed budynkami został splantowany, gdyż w zeszłym roku posesja stała się na kilka miesięcy parkingiem i składowiskiem materiałów.

Firma, która przeprowadzała remont pobliskich ulic, po zakończeniu dnia pracy pozostawiała tu swoje pojazdy i sprzęt.

Widok od północnego wschodu (zdj.04.2020)

Widok od południa. Widoczne stajnie z wozownią (zdj.04.2020)

Widok od południowego wschodu (zdj.04.2020)

Dodatkowo drzwi oraz wszystkie otwory okienne zostały zamurowane i dodatkowo zabite płytami. Jednak to nie wystarczyło aby powstrzymać intruzów. Tak zabezpieczone drzwi od strony południowej, które prowadziły do ogrodu zostały jednak sforsowane.

Wejście do budynku od strony południowej(04.2020)

W ubiegłym roku drzwi od strony ogrodu zostały jednak ponownie zabezpieczone (2021r.). Stan ten utrzymuje się do dnia dzisiejszego (zdj. z lutego 2022r.)

Widok od południa.

Widok od strony zachodniej.

  

 Niestety z każdym rokiem obiekt coraz bardziej niszczeje. W kwietniu roku 2021, zapadł się dach w lewej przybudówce. Brakowało również jednego słupka, podtrzymującego zadaszenie ganku. 

Niestety na początku roku 2023 drewniane zadaszenie zapadło się już zupełnie. Trzy ostatnie fotografie przedstawiają aktualny stan. Obawiam się, że jeśli najbliższe lata nie przyniosą żadnych działań mających na celu zabezpieczenie obiektu, to będzie już za późno aby cokolwiek ratować.  

Zdjęcie wykonane w kwietniu 2021 roku

Zdjęcie wykonane w lutym 2023 roku

Zdjęcie wykonane w lutym 2023 roku

Zdjęcie wykonane w lutym 2023 roku

Dworek znajduje się przy al. F. Kobylińskiego 23.

PŁOCK - Dworek z początku XX w. (woj.mazowieckie)

Widok od południa.

Jeszcze do niedawna byłem przekonany, że odwiedziłem wszystkie istniejące dworki i pałace w powiecie płockim. Ku mojemu zaskoczeniu okazało się, że przeoczyłem jeden obiekt, i to w dodatku w moim rodzinnym mieście. Przypadkiem w internecie natrafiłem na nikłe informacje dotyczące dworku w dzielnicy Winiary. Historia obiektu, jak i jego lokalizacja bardzo mnie zaintrygowały. Tak zacząłem drążyć temat i doszukiwać się jakichkolwiek informacji na temat tego budynku.

Widok od południowego - wschodu.

Dworek na ulicy Szpitalnej powstał na początku XX wieku. Przed wybuchem II wojny światowej właścicielami obiektu była rodzina Cichockich. Po II wojnie światowej urzędowało tu NKWD. Można zatem przypuszczać, że w dworku, lub w jego najbliższym otoczeniu mogło dojść do przetrzymywania a nawet mordów na żołnierzach Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych oraz jeńcach niemieckich. Od początku lat 60-tych ubiegłego stulecia, i prawdopodobnie do roku 2014 lub 2015 (jeszcze nie posiadam dokładnej daty) w budynku znajdowały się mieszkania komunalne. 




Niestety obecnie budynek jest opuszczony i niszczeje, a w jego pobliżu znajduje się mnóstwo pozostawionych śmieci. Były również propozycje od Rady Miasta Płocka, aby w dworku umieścić Płocki Dom Działkowca z siedzibą rady mieszkańców osiedla Winiary.  Prawdopodobnie od 2009 roku dworkiem zarządza spółka miejska - Agencja Rewitalizacji Starówki, która miała plany na rewitalizację obiektu. Z uwagi na to, że stan prawny nie był uregulowany z Polskim Związkiem Działkowców, dlatego nie można było podjąć żadnych prac inwestycyjnych. Pierwsze prace miały ruszyć około roku 2017. Widocznie strony nie doszły do porozumienia, gdyż do chwili obecnej (marzec 2020) z budynkiem i w jego otoczeniu zupełnie nic się nie dzieje. 

Poniższe zdjęcie wykonane od strony ulicy Szpitalnej.

Dworek znajduje się na ulicy Szpitalnej 7.

RADZIKI MAŁE - Ruiny pałacu z XVIII w.(woj.kuj.- pomorskie, pow.rypiński, gm.Wąpielsk)

Widok od południa.

Ruiny pałacu w Radzikach Małych, odwiedziłem w 2016 roku, w czasie czerwcowej wycieczki. Na ten dzień zaplanowałem dotrzeć do trzech obiektów: ruin zamku rycerskiego w Radzikach Dużych, wraz ze znajdującym się w sąsiedztwie dworkiem oraz ruin pałacu w Radzikach Małych. Przyznam się, że ruiny zamku były głównym punktem zwiedzania, jednak po obejrzeniu wnętrz pałacu w Radzikach Małych to własnie one wywarły na mnie największe wrażenie. W pomieszczeniu, w którym według mnie znajdował się niegdyś salon zachowały się na ścianach fragmenty XVIII - wiecznych polichromii przedstawiających scenki z polowania, oraz nad kominkami wizerunki kobiety i mężczyzny. 

Trzy poniższe zdjęcia przedstawiają korpus główny pałacu oraz dwie oficyny.

Widoczna zamieszkana część pałacu.

Klasycystyczny pałac w Radzikach Małych został wzniesiony dla szlacheckiej rodziny Pląskowskich w pierwszej połowie XVIII stulecia i pozostawał w ich posiadaniu do początku XIX wieku. Następnie jeszcze trzykrotnie obiekt zmieniał swoich właścicieli. Ostatnimi była rodzina Gniazdowskich, którzy przebywali w pałacu do roku 1939. Krótko po wybuchu wojny zostali oni aresztowani, a następnie zamordowani przez mniejszość niemiecką zamieszkującą polskie tereny. Pałac miał wiele szczęścia, gdyż przetrwał czas okupacji a następnie czasy PRL-u.

Od lat 80-tych ubiegłego stulecia ruiny pałacu są częściowo zamieszkane.  Obiekt również zmieniał właścicieli. Obecnie jest własnością prywatną, należy do Agencji Nieruchomości Rolnych.

W latach 90 - tych ubiegłego wieku wybuchł pożar, który strawił część pałacu wraz z oficynami. Z tego co się dowiedziałem Wojewódzki Konserwator Zabytków w Toruniu z delegaturą we Włocławku, kontaktował się z właścicielem obiektu w celu pomocy mu na uzyskanie środków na remont, ale bezskutecznie. Ciekaw jestem, czy od mojej wizyty (minęły ponad trzy lata) zaszły jakiekolwiek zmiany. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków. 

Poniższe zdjęcia przedstawiają zachowane pozostałości XVIII -wiecznych polichromii 

Będąc lub przejeżdżając w pobliżu wsi Radziki Małe polecam wstąpić choć na chwilę do ruin pałacu, głównie po to, aby zobaczyć zachowane jeszcze polichromie. Niestety one jak i sam pałac potrzebują natychmiastowej renowacji.  
Ruiny pałacu znajdują się w odległości około 92 km. od Płocka.