OPATÓW - Kolegiata z XII w. (woj.świętokrzyskie, pow. opatowski)

Kolegiata św. Marcina.

Kolegiata św.Marcina powstała w I połowie XII wieku z fundacji książęcej, prawdopodobnie przez Bolesława Krzywoustego lub jego syna Henryka Sandomierskiego. Została zbudowana w formie bazylikowej, zgodnie z założeniami architektury romańskiej, na planie krzyża łacińskiego, który tworzą: prezbiterium i nawa główna oraz przylegające nawy boczne stanowiące pionową belkę krzyża, zaś transept - ramię krzyża. Świątynia została wymurowana z kamienia wydobywanego z pobliskich kamieniołomów czyli z piaskowca krzemieniastego. Do dziś zachowało się wiele romańskich cech, jak biforia (podwójne okna) w południowej wieży czy fragmenty portalu.

Wieża południowa i widoczne biforia.

Poniższe dwa zdjęcia przedstawiają główne wejście, które znajduje się od zachodu przez oryginalny portal romański z osadzonym w nim obecnie XIV- wiecznym portalem gotyckim.

   

Od południa świątynia posiada XII - XIII -wieczną przybudówkę natomiast od północy XV- XVI -wieczną.

Obecne wejście główne od strony południowej.

Kruchta  północna.

Prawdopodobnie kolegiata od początku była siedzibą kapituły kolegiackiej, zaś od XV wieku również parafii Świętego Marcina Biskupa. Przejściowo, bo od XIII wieku do początku XVI wieku, kolegiata podlegała jurysdykcji Biskupów Lubuskich. Kiedy świątynia wraz z Opatowem została własnością Kanclerza Wielkiego Koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego, została przez niego odbudowana i znacznie przekształcona. Trwałym śladem obecności Kanclerza w Opatowie jest jego nagrobek w północnym ramieniu transeptu z unikatową tablicą "Lament Opatowski" oraz nagrobki jego potomstwa. Kolejne odnowienie, które pociągnęło za sobą wprowadzenie elementów barokowych nastąpiło w XVIII wieku. Ostatnia renowacja ukończona przez Ks. Prałata Dr.Michała Spocińskiego, zachowała wszystkie zastane elementy, oraz wniosła wzbogacenie przez otwarcie Kaplicy Adoracji Najświętszego Sakramentu oraz dodatkowo ogrzewanie podłogowe całej świątyni.

Ołtarz główny.

Późnogotyckie sklepienie sieciowe nawy głównej.

Kapitularz, który mieści się w południowo - zachodnim narożu, posiada najcenniejsze malowidło w kolegiacie, gotycką polichromię przedstawiającą scenę ukrzyżowania Chrystusa z XV wieku.

Na zachodnim krańcu nawy głównej znajduje się drewniany, późnobarokowy z około roku 1730 chór muzyczny. Wsparty na czterech profilowanych słupach, z wygiętym, również bogato profilowanym i zdobionym parapetem, który kryje podwójny prospekt organowy. Instrument wykonany został w 1746 roku. Podchórze przykryte zostało wczesnorenesansowym z pierwszej połowy XVI wieku, pięknym kasetonowym stropem.

Wejście na chór, niegdyś z północnej wieży, obecnie prowadzi krętymi żelaznymi schodami z zachodniego przęsła nawy północnej.

Wejście na chór.

Chór i organy.

Do najstarszych elementów wyposażenia kolegiaty możemy zaliczyć: portal północny (z przybudówki północnej do nawy bocznej), kropielnica w kształcie kielicha u wejścia głównego, gotycki krzyż z XIV - XV wieku (na filarze naprzeciw ołtarza Matki Bożej) oraz chór muzyczny ze stropem kasetonowym. Na uwagę również zasługują renesansowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus i Janem Chrzcicielem, barokowe ołtarze, konfesjonały, stalle kanonickie z ok.1730 roku i ławki w nawie głównej oraz rokokowa ambona.                                              

Ambona z XVIII w.

Furta. Strona wschodnia.

Fragment ogrodzenia kolegiaty. Strona wschodnia.

Kolegiata posiada trzy apsydy umieszczone po stronie wschodniej, które również w znacznym stopniu zostały przemurowane. Podobno każda z nich miała trzy okna. Obecnie apsyda południowa ma tylko jedno okno, znaczna jej część została zastąpiona współczesnymi ciosami kamieni i była poddawana wcześniejszym naprawom. Natomiast w apsydzie północnej ramienia transeptu znajdują się dwa okna, w tym jedno z wykutą datą "1547"na ościeżu otworu okiennego.

Apsyda północna.

Mimo licznych przeróbek kolegiata zachowała bardzo wiele pierwotnych romańskich cech i jest uważana za jeden z najciekawszych przykładów architektury romańskiej w województwie świętokrzyskim.

Widok z rynku.

Opatowska kolegiata znajduje się na ul. "Grota" Roweckiego 8, przy drodze krajowej nr.74.  
Naprawdę warto tu zajrzeć.