CZERSK - Zamek Książąt Mazowieckich z XIV/XV w. (woj. mazowieckie, powiat piaseczyński, gm. Góra Kalwaria)

Widok od wschodu.

Sercem Czerska są trzy wzgórza: południowe - Góra Zamkowa, środkowe - dziś stoi tu kościół parafialny i północne - Kościelisko. Osada ulokowana na tych wzgórzach ma swój początek dopiero w VI -VII w. Pod koniec XI w. na wzgórzu południowym wzniesiony został drewniany gród, wewnątrz którego na początku XII wieku zbudowano z ciosów wapiennych kościół Św. Piotra. Około połowy XII stulecia znaczna część grodu spaliła się, w związku z czym przeniesiono go prawdopodobnie na wzgórze środkowe. Na wzgórzu zamkowym założono wówczas cmentarz (istniał on około 150 lat), na którym znajdowało się 1000 pochówków. Ponowne przeniesienie grodu na wzgórze południowe miało miejsce w XIII w. Odbudowano kościół, który stał się siedzibą archidiakona. 

Czersk upodobali sobie książęta mazowieccy czyniąc go grodem stołecznym. W pierwszej połowie XIV w. osada otrzymała prawa miejskie. Przeniesienie, z polecenia księcia mazowieckiego - Janusza I Starszego, dworu książęcego do Warszawy i wyjazd kapituły ok. roku 1389 pozbawiły Czersk funkcji stolicy i jego znaczenia. Dokładnej daty rozpoczęcia budowy zamku murowanego nie znamy, ale wiemy, że projekt przekształcenia dawnego grodu w gotycki zamek powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku, właśnie z inicjatywy Janusza I Starszego.

 Poniżej zamieszczam rekonstrukcję warowni w XVI wieku.(źródło: Tablica informacyjna znajdująca się na dziedzińcu zamkowym)

1.  Most zwodzony.
2.  Wieża Bramna.
3.  Wieża Południowa (więzienna).
4.  Wieża Zachodnia.
5.  Mury obwodowe.
6.  Dom mieszkalny.
7.  Budynek południowy.
8.  Kościół p.w. św.Piotra z XII w.
9.  Dziedziniec.

Miasto stopniowo schodziło do rangi wsi, natomiast zamek stał się warownią o znaczeniu obronnym. Jednak jego znaczenie wojskowe nie miało trwać długo. W 1526 roku rozpoczął się proces włączania Mazowsza do Korony. Czersk stracił swoją samodzielność. Ziemię Czerską objął król Zygmunt Stary, oddając ją w posiadanie swojej żonie - królowej Bonie. To właśnie z jej rozkazu powiększono i ulepszono winnice na stokach Góry Zamkowej, wyposażono kościół Św.Piotra i wprowadzono zmiany w samym zamku. 

Poniższe zdjęcie przedstawia relikty kościoła p.w. św. Piotra znajdujące się na dziedzińcu zamk0wym.

XVII wiek był mało łaskawy dla Czerska i zamku.

Przyniósł najazdy Tatarów i Węgrów, a wśród mieszkańców wybuchła zaraza, pozostawiając przy życiu zaledwie kilkanaście osób. Zamek popadł w ruinę, winnice uległy zniszczeniu a miasto opustoszało. Czersk próbował się jednak podźwignąć, szczególnie za czasów starosty czerskiego - Franciszka Bielińskiego, który w 1762 roku zaczął restaurację zamku. Niestety nie zdążył dokończyć swego dzieła, gdyż zmarł w 1766 roku, a miasto już nigdy nie odzyskało swojej świetności.

Dziedziniec zamkowy z widoczną wieżą bramną.

Usytuowany na wzgórzu o stromym stoku, otoczony fosą, jeziorem i bagnistym brzegiem rzeki Czarnej, zamek w Czersku doskonale nadawał się na murowaną warownię. Zbudowano ją, aby chronić Rzeczpospolitą przed Krzyżakami.

Zamek posiada trzy wysokie wieże: wieżę czworokątną - zwaną Bramną i dwie wieże okrągłe - Południową (więzienną) i Zachodnią.

Widok z wieży Południowej 

WIEŻA BRAMNA ma 22 metry wysokości i 4 kondygnacje. W niej, w partii przyziemia znajduje się otwór bramy i furty. Mosty zwodzone, przerzucane nad wykopem fosy wschodniej - oddzielny dla bramy i oddzielny dla furty - zamykały dostęp do zamku.

Na pierwsze piętro wchodziło się po drewnianych schodach umieszczonych wzdłuż muru wschodniego. Było to piętro o obronnym przeznaczeniu. Posiadało wyjścia na chodniki murów obronnych. Tu jednocześnie znajdowało się pomieszczenie "wrotnego" z kołowrotami do obsługi mostów zwodzonych. Z przedsionka na tym poziomie prowadziły schody do izby mieszkalnej na następnej kondygnacji. Była to izba przestronna, ogrzewana dużym kominkiem, przeznaczona dla zwierzchnika zamku - umownie zwanego burgrabią. W ścianie zachodniej tej komnaty zaczynają swój bieg schody prowadzące na trzeci poziom - obronny. Poziom obronny dostępny był także z izby wrotnego, z pominięciem komnaty burgrabiego. Strome szybkie do pokonania schody miały swój początek w ścianie południowej piętra pierwszego. Trzecia kondygnacja pełniąca funkcję obronną miała we wszystkich ścianach tzw. okna strzelnicze. Czwarta kondygnacja, dostępna z drabiny, niska, posiadająca po trzy okna w każdej ze ścian, kończyła mury wieży. Wieża Bramna prawdopodobnie wyposażona była w hurdycje, czyli kryty ganek z drewna wraz z wysokim dachem, który stanowił najwyższą kondygnację.

 

Poniżej prezentuję niektóre pomieszczenia znajdujące się w wieży bramnej.

Komnata kasztelana.

WIEŻA POŁUDNIOWA o wysokości 24 m. usytuowana została niemal całkowicie wewnątrz zamkowych murów i pełniła funkcję więzienia. Do wysokości murów o grubości 2 m. nie posiadała żadnych otworów, a posadzka znajdująca się na głębokości 10 m. wyłożona była głazami. Do jej wnętrza dostać się można było tylko z poziomu  chodnika straży. Na tej wysokości znajdował się otwór komunikacyjny, przez który spuszczano w dół więźniów i żywność.  Wieża ta pierwotnie nie przekraczała wysokości murów. Nadbudowano ją w XVI w. Komunikację między piętrami zapewniały schody w grubości murów. Nie były to jednak piętra mieszkalne, o czym świadczy brak przewodów kominowych i urządzeń do ogrzewania. Wieżę zwieńczał wysoki hełm.

Wieża Południowa

Również druga z wież okrągłych, WIEŻA ZACHODNIA została nadbudowana. W swym pierwotnym kształcie miała wysokość nieco ponad 10 metrów i zwieńczona była blankami. Była prawie całkowicie usytuowana na zewnątrz muru i posiadała również hurdycje.

Wieża Zachodnia.

Czersk leży ok. 35 km. na południe od Warszawy, tuż za Górą Kalwarią, na wschód od drogi nr.79. Ruiny zamku znajdują się nieopodal rynku oraz kościoła, przez którego teren należy przejść aby dotrzeć do warowni. Wstęp na zamek jest płatny. 

Mimo, że dziś z zamku pozostały już tylko ruiny, jednak nadal pozwalają wyobrazić sobie wielkość i znaczenie dawnej budowli. Możliwe jest również wejście na dwie wieże, na których znajdują się punkty widokowe. 

To jeden z moich ulubionych zamków, do którego lubię "zaglądać". Idealne miejsce na rodzinny piknik, relaks i oczywiście zdjęcia.... Polecam odwiedzić :-)