Łęczyca- Fortyfikacje miejskie

 

Około połowy XIII stulecia, a przed rokiem 1267, nastąpiła lokacja miasta na prawie magdeburskim. Miasto założono w obecnym miejscu, na gruntach książęcych.

W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki pobudował zamek Królewski i otoczył miasto murami obronnymi. Fortyfikacje obejmowały teren o powierzchni ok. 9 ha.

 Mury posiadały całkowitą długość 1150 metrów, wysokość dochodziła do 7, natomiast grubość wynosiła od 1.5 do 2 metrów. Fortyfikacje wzniesione zostały prawdopodobnie w latach 1350 - 1370, zbudowane z cegły wiązanej w wątku polskim umieszczonym na kamiennym fundamencie. Miasto od strony zewnętrznej otaczała fosa, która była połączona z zamkową i nawodniona odnogą Bzury.  Mur obronny został zwieńczony blankowanym krenelażem. W XVI stuleciu przeróbce został poddany krenelaż we wschodnim odcinku fortyfikacji miejskich wraz z zamkowym, przyjmując formę krytego ganku. Miasto pierwotnie posiadało dwie bramy wjazdowe: Poznańską (Toruńską) oraz Krakowską.

Brama Poznańska znajdowała się po stronie północnej i była wysunięta przed lico fortyfikacji. Brama Krakowska natomiast była obustronnie wysunięta przed mur obronny i umiejscowiona od południa.

W XVI stuleciu w trakcie przebudowy zamku prowadzonej przez starostę Jana Lutomierskiego, została przebita w kurtynie wschodniej furta, prowadząca na przygródek mieszczący zamkowe zabudowania gospodarcze. Natomiast w XVIII wieku przybyła furta w zachodniej części fortyfikacji.

Poniżej przedstawiam plan miasta i fortyfikacji. Opr. autor, rys. Z. Dolatowski.

1. Zamek Królewski

2. Brama Krakowska

3. Baszty

4. Baszta w zespole Norbertanek

5. Wieża, obecnie dzwonnica

6. Kościół parafialny

7. Brama Poznańska (Toruńska)

8. Kościół Dominikanów

9. Teren "przygródka"

Fortyfikacje miejskie posiadały dziewięć baszt. Umiejscowione zostały one po stronie północnej, zachodniej oraz południowej, oddalone od siebie w odległości 50-60 metrów. Strona wschodnia oraz północno - zachodni narożnik miasta nie posiadały baszt. Obiekty były prostokątne (prócz jednej), wysunięte przed lico muru obronnego i otwarte do wewnątrz.

Zupełnie odmienną formę przedstawia zachowana wieża w zachodniej linii miasta, przy ulicy Kościelnej, przekształcona na dzwonnicę kościoła farnego w XVIII stuleciu. Jej forma zbliżona jest do kwadratu o boku ok.8,5 metra. Pierwotnie pełniła funkcję samodzielnego punktu obrony. W jej wschodniej ścianie mieści się rzadki element w obwarowaniach miejskich, przesklepione schodki w grubości muru. Łączyły one zapewne chodnik bojowy na murze obronnym z dolną kondygnacją wieży. 

Zachowana wieża obronna, obecnie dzwonnica. Widok od zachodu.

Fot. J.Widawski. Rok 1966.

                                                                                                                                                               

Widok od północy.

 

W roku 1603 został dobudowany do muru obronnego, od strony miasta, klasztor norbertanek. Zajął on dłuższy odcinek obwarowań w południowo zachodniej części obwodu. Na południe od wieży ciągnie się długi odcinek fortyfikacji miejskich, otynkowany i stanowiący obecnie ścianę zewnętrzną dawnego klasztoru norbertanek. Jego grubość wynosi 1,5 metra. W południowej części omawianego fragmentu (południowo zachodni narożnik miasta) pod odpadniętym tynkiem widnieje zarys krenelaża. Określa to rodzaj pierwotnego zwieńczenia oraz wskazuje, że mur zachował się pod tynkiem w pełnej wysokości i na znacznej długości. W odległości ok. 50 metrów na południe od wieży dzwonnicy zachowała się w tym samym ciągu murów baszta prostokątna, wysunięta przed mur obronny. 

Na zdjęciu widoczny południowo zachodni narożnik miasta. Po lewej stronie widoczna zachowana baszta.

Widoczna zachowana baszta.

Na zdjęciu oznaczyłem czerwoną linią fragmentarycznie zarys krenelaża.

W 1793 roku Prusacy postanowili przekształcić Łęczycę w twierdzę. Pierwszą czynnością, którą wykonali to gruntowny remont fortyfikacji średniowiecznych, które zostały zaopatrzone miedzy innymi w strzelnice artyleryjskie. Niestety Austriacy w roku 1809 zaczęli burzenie obwarowań. Ostateczna rozbiórka fortyfikacji miejskich nastąpiła w pierwszych latach Królestwa Kongresowego. 

Bibliografia:

* Miejskie Mury Obronne. Jarosław Widawski. Wydawnictwo MON    

* Łęczyca. Spacer po mieście. Urząd Miejski w Łęczycy.                                                                                                                                    

Debrzno - Fortyfikacje miejskie

   

W dniu 15 listopada 1354 roku Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Winrych von Kniprode nadał osadzie Fredeland (obecne Debrzno) prawa miejskie. Fredeland w Komturii Człuchowskiej za sprawą swojego położenia miał spełniać istotną role militarną w umocnieniu południowej granicy Zakonu Krzyżackiego. Miasto zostało obwiedzione murami obronnymi o całkowitej długości 1140 metrów. Grubość murów dochodziła do dwóch metrów, a maksymalna ich wysokość wynosiła osiem metrów. Mury miejskie posiadały trzy bramy: Główną, Rybacką oraz Młyńską. Brama Główna umiejscowiona była pośrodku północnej części obwarowań. Brama Rybacka znajdowała się po wschodniej części fortyfikacji, natomiast brama Młyńska w południowo-zachodniej kurtynie murów. Całe obwarowania posiadały 11 baszt. Do zachodniej kurtyny murów obronnych przylegał również budynek wójta, sprawującego władzę zwierzchnią z ramienia zakonu krzyżackiego. 

Kurtyna zachodnia murów miejskich.

Na zdjęciu poniżej widoczna tablica upamiętniająca, znajdująca się u zbiegu ulic Barlickiego i Traugutta.

Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie obwarowania po stronie zachodniej w postaci odcinka 192 metrów oraz pozostałości 4 prostokątnych baszt wysuniętych przed lico murów. Zachowała się również jedyna odrestaurowana od strony południowo zachodniej XIV - wieczna baszta Młyńska zwana również basztą Czarownic, która umiejscowiona była tuż przy Bramie Młyńskiej. 

Baszta Młyńska. Widok od północy.

Widok od wchodu.

Widoczne pozostałości fortyfikacji miejskich. Widok z baszty.

Obecnie w trójkondygnacyjnej baszcie znajduje się Punkt Informacji Turystycznej z eskpozycjami replik broni, galerii w postaci opisów i fotografii lokalnej. Można również zakupić na miejscu drobne upominki w postaci np. magnesów, pocztówek lub kubków.

Bibliografia:

* Debrzno. Stowarzyszenie "Na rzecz rozwoju miasta i gminy Debrzno". Debrzno 2015.

                                                                                                                                         

PŁOCK - Fortyfikacje miejskie

Pierwsze murowane obwarowania miejskie na ziemiach polskich, zaczęły powstawać w drugiej połowie XIII wieku. Zastąpiły one wcześniejszy system obwarowań drewniano - ziemnych. Największy rozwój budowli warownych nastąpił za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Z jego inicjatywy zostało zbudowanych ponad pięćdziesiąt nowych zamków oraz ufortyfikowano dwadzieścia trzy miasta. Mury obronne na terenie państwa polskiego były budowane aż do XVII stulecia. Prawie 80% miast mających fortyfikacje miejskie posiadało również zamki znajdujące się w pobliżu, lub powiązane z murami miejskimi.  

Pierwszym postem w tematyce fortyfikacji miejskich, są obwarowania mojego rodzimego miasta Płocka. Na Mazowszu, jedynie trzy miasta posiadały ówcześnie mury miejskie: Warszawa, Pułtusk oraz Płock. Miasto zostało otoczone murem obronnym na podstawie umowy z roku 1353, sporządzonej miedzy królem Kazimierzem Wielkim a miastem. Dokument ten przetrwał i jako jedyny taki w kraju, zawiera m.in. podział kosztów oraz szczegółowe dane techniczne inwestycji. Budowa fortyfikacji trwała 16 lat, a obwarowania liczyły ostatecznie ponad 1700 metrów długości. Mur został wykonany z kamieni oraz cegły posiadając 9 metrów wysokości i prawie 2 metry grubości. W linii murów obronnych umiejscowionych zostało 19 baszt, oddalonych od siebie o około 35 metrów oraz trzy bramy wjazdowe. Ponadto od strony zachodniej oraz północnego - wschodu do obwarowań miejskich przylegała fosa. Niestety na przełomie XVIII i XIX stulecia mury miejskie zaczęto rozbierać.

Poniżej przedstawiam plan miasta Goppnera z 1793r.

1. Brama Dobrzyńska

2. Zachowany fragment baszty (ul. Zduńska)

3. Zachowany fragment muru

4. Brama Bielska

5. Brama Grodzka

6. "Dom pod Trąbami" z zarysem muru miejskiego.

7. Zamek

Najbardziej charakterystycznym i widocznym elementem fortyfikacji miejskich, w Płocku jest zachowany fragment muru, znajdujący się przy dawnej Bramie Bielskiej. Widoczny na zdjęciu odcinek muru ma długość ok.15 metrów, wysokości ok 5m oraz grubość ok.80cm. Fragment, który zachował lico od strony zewnętrznej, został wzniesiony z cegły układanej w wątku polskim. Niestety pierwotna grubość muru nie jest możliwa od odczytania. W latach 2008 - 2009 pozostałości zostały ponownie poddane pracom zabezpieczającym i konserwacyjnym.

Zachowany fragment muru miejskiego. Widok od strony południowo - zachodniej.

Fot. M.Widawski. Fragment muru po pracach zabezpieczających. Rok 1971.

Kolejnym zachowanym elementem średniowiecznych fortyfikacji Płocka jest częściowo zachowana dawna baszta obronna, znajdująca się na ulicy Zduńskiej 13 a. Jak możemy zauważyć, dolna część obiektu jest nieotynkowana, co świadczy o XIV wiecznym rodowodzie baszty. Usytuowana była zaledwie kilkadziesiąt metrów od nieistniejącej obecnie bramy wjazdowej do miasta, Bramy Dobrzyńskiej. W XVIII stuleciu baszta została poddana przebudowie na obiekt mieszkalny. Od końca XIX wieku, do II wojny światowej w budynku znajdował się żydowski przytułek dla starców i kalek, ufundowany przez rodzinę Flatau. Obecnie w budynku mieści się Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

Dawna baszta. Widok od strony zachodniej.

Widoczne pozostałości murów przy baszcie.

Fot. M.Widawski. Baszta po pracach konserwatorskich. Rok 1971.

Ostatnim zachowanym fragmentem obwarowań miejskich jest niewielki zarys muru obronnego przylegającego do dawnej kanonii z XIV wieku, noszącej nazwę Domu Pod Trąbami.

Widok od strony południowego - zachodu.

Widoczny zarys murów. Widok od południa.

Widok z ulicy Mostowej.

Bibliografia:

* Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Agnieszka i Robert Sypkowie. Agencja Wydawnicza EGROS. Warszawa 2009

* Miejskie Mury Obronne. Jarosław Widawski. Wydawnictwo MON                                                          

*  Przewodnik po Płocku. Płocki Instytut Wydawniczy 2011