PUŁTUSK - Fortyfikacje miejskie

Mury miejskie w Pułtusku powstały późno, bo dopiero w pierwszej połowie XVI wieku. Fortyfikacje wznoszono etapami od roku 1508 z inicjatywy biskupa Erazma Ciołka. Całkowita długość murów wraz z 3 bramami miała wynieść 1300 metrów i ich szerokość liczyła od 110 - 140 cm. Niestety mury nie otoczyły całkowicie Starego Miasta, a jedynie tylko od strony zachodniej i południowo zachodniej. Pozostałe strony, miasto zabezpieczały wały z palisadą oraz rzeka Narwia.

Do chwili obecnej z fortyfikacji miejskich dotrwały jedynie półcylindryczna baszta zwieńczona krenelażem oraz fragment muru obronnego znajdującego się w zachodniej elewacji zakrystii dawnego kościoła jezuickiego, obecnie kościoła św. Piotra i Pawła. 

W maju 2020 roku podczas remontu nawierzchni ulicy Świętojańskiej, między ulicą Kotlarską i Staszica odsłonięto fragment ceglanego muru obwodowego oraz relikty baszty miejskiej. Miejsce, w którym odkryto pozostałości postanowiono je wyróżnić i oznaczyć innym rodzajem nawierzchni. 

Na pierwszym planie pomnik poety Wiktora Gomulickiego, a tuż za nim zachowana baszta

Baszta znajduje się przy Alei Wiktora Gomulickiego.

CZARNE - Zamek krzyżacki prokuratorski z XIV w.(woj. pomorskie, pow. człuchowski)

 

W miejscu dawnego zamku znajduje się obecnie neogotycki pałac.

Niedużych rozmiarów zamek lub też dwór obronny w Czarnem powstawał w latach 1395-1403. Jego zadaniem było zapewniać bezpieczeństwo na terenach nadgranicznych z Pomorzem Zachodnim. Prawdopodobnie był siedzibą prokuratora, który nadzorował gospodarkę leśną oraz hodowlę trzody chlewnej. Prokurator podlegał bezpośrednio komturowi w Człuchowie. 

Warownia posiadała kształt nieregularnego wieloboku otoczonego murem obronnym. Założenie zamkowe posiadało dom zamkowy, bramę wjazdową w kurtynie wschodniej, do której wiódł most zwodzony oraz wieżę obronną w narożniku południowym. Dodatkowo zamek otoczony był nawodnioną fosą. Podczas drugiej wojny ze Szwecją  w latach 1655 - 1660 zamek wraz z miastem został zniszczony. W roku 1772 kiedy władze pruskie zaczęły sprawować rządy, obiekt niestety nadal ulegał dewastacji. W pierwszej połowie XIX wieku na polecenie władz pruskich zrujnowana budowla została rozebrana. Około roku 1850, w miejscu zniszczonej warowni został pobudowany neogotycki pałac. Niestety podczas jego budowy zostały zniszczone pozostałości średniowiecznej zabudowy.

 W miejscu dawnej siedziby krzyżackiej obecnie znajduje się Dom Pomocy Społecznej oraz Powiatowe Centrum Rehabilitacji i Terapii Zajęciowej. Obiekt jest chroniony i niestety nie ma możliwości wejścia na dawny teren warowni. Do chwili obecnej z zamku przetrwały jedynie z trzech stron fragmenty kamiennych murów obronnych, zarys cokołu wieży południowej i pozostałości fos. 

Pozostałości po zamku w Czarnem znajdują się na ulicy Zamkowej 19.

Bibliografia:

* Leksykon Zamków w Polsce. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm. Wydawnictwo Arkady. 

DARŁOWO - Zamek Książąt Pomorskich z XIV w. (woj. zachodniopomorskie, pow. sławieński)

 

Widok od północnego - wschodu.

Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych można stwierdzić, że powstanie zamku nastąpiło w II połowie XIV stulecia, podczas panowania księcia Bogusława V i Elżbiety, córki Kazimierza Wielkiego. Miejscem, które wyznaczono na budowę warowni była wyspa, którą kupił książę w roku 1352, po czym przez kolejne dwadzieścia lat sukcesywnie budowano na niej zamek. Obiekt pobudowany został na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 32 x34 metry, otoczonym murem obronnym zwieńczonym blankami z wewnętrznym dziedzińcem. Wjazd do zamku znajdował się od strony miasta i prowadził przez most na kanale młyńskim oraz podzamcze, do bramy w murze obronnym w skrzydle północnym. Brama posiadała strzelnice oraz ganek dla straży zamkowej. Zamkowe budynki umiejscowione były wzdłuż wschodniej oraz południowej linii murów. Na wschód od bramy północnej znajdował się trzykondygnacyjny budynek mieszkalny dla załogi zamku, który był połączony parterowo z dużą salą rycerską. Natomiast narożnik południowo wschodni zajmował dwupiętrowy budynek mieszkalny przeznaczony prawdopodobnie dla zarządcy książęcego. W południowym skrzydle zamku znajdowała się trójkondygnacyjna wieża obronna o wysokości 23 metrów z przejazdem bramnym w kierunku podzamcza gospodarczego. Do wieży przylegało skrzydło południowe, w którym parter zajmowała sala reprezentacyjna, a na pozostałych piętrach pomieszczenia mieszkalne rodziny książęcej. Na przestrzeni XV i XVI wieku zamek jako książęca rezydencja uległ wielokrotnym modernizacjom i rozbudowom. 

Widok od wschodu

Po śmierci ostatniego Gryfity, księcia Bogusława XIV, w roku 1653 Pomorze zostało przyłączone do Marchii Brandenburskiej, a w roku 1701 do Królestwa Pruskiego. Następnie zamek w roku 1654 został własnością sukcesorów brandenburskich, pełniąc funkcje administracyjno - gospodarcze. W latach 1679 - 80 warownia dwukrotnie poważnie ucierpiała z powodu pożaru wywołanego przez uderzenie pioruna. W I połowie XVIII stulecia podjęto próby odbudowy części zamku, niestety nie zwracając uwagi na zachowanie jego pierwotnych cech. W czasie wojen napoleońskich , w latach 1807 - 1808, w obiekcie urządzono lazaret dla żołnierzy francuskich. Poprzez nieodpowiednie użytkowanie i brak remontów, zamek uległ posuwającej się dewastacji co mogło doprowadzić na początku XIX stulecia do jego całkowitej rozbiórki. Na szczęście skończyło się tylko na rozbiórce najbardziej zniszczonych fragmentów warowni. Skrzydło zachodnie zamku zostało rozebrane do poziomu dziedzińca, zachowując gotyckie piwnice. Zostały rozebrane również górne kondygnacje budynku bramnego oraz budynku południowo - wschodniego, a także uległo zmianie zwieńczenie wieży. Około 1850 roku wnętrze skrzydła południowego zamku zostało przebudowane i zaadoptowane do pełnienia funkcji sądu i więzienia. Natomiast skrzydło wschodnie zostało przeznaczone na magazyn zbożowy. Dopiero w latach 1929 -1935 został przeprowadzony remont zamku, w którym miało mieć siedzibę muzeum. Niestety prace były prowadzone bez jakichkolwiek badań archeologicznych i architektonicznych, co spowodowało wiele nieścisłości adaptacyjnych. Rozpoczęcie działalności Muzeum Powiatowego w Darłowie datuje się na 1 lipca 1930 roku, nieprzerwalnie do marca roku 1945. Po zakończeniu wojny dnia 1 lipca 1945 roku w zamku zostało utworzone Muzeum Regionalne. Dopiero w latach 1971 - 1988 zamek w Darłowie przeszedł kapitalną odbudowę i rewaloryzację z uwzględnieniem źródeł ikonograficznych oraz wyników badań architektonicznych i archeologicznych, przeprowadzonych przed i w czasie remontu. Po trwających kilkanaście lat prac remontowych i konserwatorskich, muzeum znajdujące się w Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie ponownie udostępniono zwiedzającym dnia 22 października 1988 roku. Muzeum posiada eksponaty rzemiosła artystycznego, etnografii pomorskiej, sztuki sakralnej oraz wyposażenia wnętrz. 

Wieża bramna od południa

Dwa poniższe zdjęcia przedstawiają przejazd bramny w wieży południowej. Widok od strony dziedzińca.

Na zdjęciu poniżej widoczny przejazd bramny w kurtynie północnej. Widok od strony dziedzińca.

Rzeźba znajdująca się w kurtynie północnej obok przejazdu bramnego przedstawia Króla Eryka I Pomorskiego

W piwnicach prezentowane są XVII i XVIII - wieczne narzędzia do wymierzania kar.

Łamanie na kole

Łoże Prokrustowe.

Zamek Książąt Pomorskich znajduje się na ulicy Zamkowej 4. Od Płocka oddalony jest o ok. 395 km.

Bibliografia:

* Leksykon Zamków w Polsce. L.Kajzer, S.Kołodziejski, J.Salm. Wydawnictwo Arkady. 

PRZEZMARK - Ruiny Krzyżackiego Zamku Prokuratorskiego (woj.pomorskie, pow.sztumski, gm.Stary Dzierzgoń)

Widok na dziedziniec zamkowy. 

Pierwszym krzyżackim obiektem w Przezmarku była drewniano - ziemna strażnica powstała w latach 70- tych XIII stulecia. Na jej lokalizację wybrano obszerny półwysep jeziora Motława Wielka, na którym wcześniej znajdowała się pruska osada targowa. Władzę w strażnicy sprawował najniższej rangi urzędnik - Pfleger, podlegający  komturowi dzierzgońskiemu. Budowę murowanego zamku zaczęto w roku 1316, za rządów ówczesnego komtura Dzierzgonia Lutra księcia brunszwickiego. Wraz ze wzrostem znaczenia warowni, obiekt był wciąż rozbudowywany. W roku 1320 władzę w nim sprawował prokurator, a po roku 1359 - wójt. Następnie w 1437 roku po przeniesieniu z Dzierzgonia do Przezmarku konwentu z powodu zniszczeń zamku, stał się również siedzibą komtura. Kolejna rozbudowa zamku przypada na lata 1414 - 1437, która miała za zadanie przystosowanie warowni do pełnienia funkcji domu konwentualnego. Natomiast lata 1584 - 1585 to czas gruntownej przebudowy obiektu, na zlecenie margrabiego Jana Jerzego. Pracami kierował książęcy architekt Blasius Berwart z Królewca, który nadał warowni cechy nowożytne z zachowaniem gotyckich założeń.

Do chwili obecnej z zamku Przezmarskiego najlepiej zachowała się potężna wieża przedzamcza zwana Jeniecką, w której udostępnione do zwiedzania zostały pomieszczenia zaadoptowane na muzeum historyczne. Możemy w niej zobaczyć między innymi repliki rycerskich zbroi, kule armatnie czy też makietę zamku.

Dwa poniższe zdjęcia przedstawiają wieżę zwaną "Jeniecką" lub "Więzienną", znajdującą się w narożniku północno - wschodnim przedzamcza.

Widok od zachodu.

Widoczne na elewacji pozostałości po budynku przedzamcza. 

                                                                                                                                   

                                                                                

Na zdjęciu widoczne kule armatnie, odnalezione na terenie zamku.

                                                                                                    

Dwa poniższe zdjęcia przedstawiają pozostałości północnej ściany zamku 

Widok od strony podzamcza z widoczną fosą

Widok od strony zamku

                                                                                           

Widok z wieży na dawne przedzamcze. Obecnie miejsce zamieszkania właścicieli zamku.

Zamek w Przezmarku był założeniem dwuczłonowym, składającym się z zamku głównego i przedzamcza. Dodatkowo przedzamcze ochraniał od północnego zachodu znajdujący się przygródek (obronne przedbramie) zwane Pierwszą Basteją. Całe założenie zamkowe usytuowane na półwyspie zostało oddzielone od masywu wzgórza szeroką fosą zasilaną wodami jeziora. Natomiast sam półwysep był rozdzielony kolejną fosą na dwie części: północną, w której znajdowało się obszerne przedzamcze oraz części południowej z zamkiem głównym. Zamek główny zbudowany został na planie prostokąta o wymiarach 47/73 m. z trójkondygnacyjnym domem zamkowym umieszczonym po wschodniej stronie. Założenie posiadało dwie wieże, główną mieszczącą się w części południowej oraz mniejszą czworokątną w narożu północno - wschodnim.

Poniżej zamieszczam rekonstrukcję zamku (źródło: Leksykon Zamków w Polsce)

1.   Zachowane filary mostu.

2.   Zachowana wieża przedzamcza (jeniecka)

3.   Przedzamcze.

4.   Fragmenty muru północnego.

5.   Fosa.

6.   Pozostałości piwnic Domu Głównego

7.   Zachowane podstawy krużganków.

8.   Dziedziniec.

9.   Podstawa wieży głównej.

10. Fragment ruin wieży obronnej. 

Zdjęcie przedstawia widok zamku w Przezmarku od strony północno-zachodniej po przebudowach wykonanych przez budowniczego B. Berwarta w latach 1584-85. Rysunek z dziennika A. Boota z roku 1623.

`        

Zdjęcie przedstawia widok zamku w Przezmarku od strony zachodniej. Rys. J. H. Dewitza z roku 1750

Dom zamkowy był trójkondygnacyjny, podpiwniczony, posiadający od strony dziedzińca dwupoziomowy krużganek. Swoimi dużymi rozmiarami 61/12m zajmował prawie całą wschodnią stronę czworoboku. W domu zamkowym sklepienie posiadały tylko piwnice i parter, natomiast pozostałe dwie kondygnacje miały stropy drewniane.

Na poniższym zdjęciach widoczne ruiny piwnic, filary podtrzymujące sklepienia piwnic Domu Głównego oraz podstawy krużganków. Widok od północy.

Poniższe zdjęcie przedstawia fragment ruin wieży w narożniku północno-wschodnim oraz zachowany nieduży granitowy otwór drzwiowy, prowadzący kiedyś do pomieszczenia, w którym znajdował się skarbiec zamkowy.

Wieża Główna o podstawie ośmiobocznej, wyżej cylindryczna wysunięta na zewnątrz murów, znajdowała się w części południowej założenia. Od niej prowadził kryty ganek do wieży danskera.

Zdjęcie przedstawia zachowaną podstawę wieży głównej w części południowej.

W odległości zaledwie ok.17 km. możemy również podjechać do Dzierzgonia i zobaczyć relikty po zamku krzyżackim komturskim.

Bibliografia:

* Zamki Państwa Krzyżackiego w Dawnych Prusach. M, Jackiewicz- Garniec, M Garniec. Studio ARTA. Olsztyn 2009.

* Zamki Powiśla i Żuław. P. Skurzyński. Wydawnictwo Region. Gdynia 2017.

OLSZTYNEK - Fortyfikacje miejskie

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

                                          

                                      

  Na przełomie XIII i XIV wieku na miejscu pruskiego grodu zostaje wzniesione przez Krzyżaków drewniane założenie obronne. Dopiero na początku XIV stulecia komtur ostródzki Gunter von Hohenstein  rozpoczął budowę kamienno-ceglanego zamku jako siedziby komornika krzyżackiego. W niedługim czasie, na zachód od warowni, na terenie istniejącej już wcześniej wsi, w roku 1359 założono miasto. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim otrzymało od Wielkiego Mistrza Winrycha von Kniprode. Miasto przyjęło nazwę Hohenstein, na cześć założyciela zamku i tworzącego się przy nim miasta. Olsztynek miał regularny kształt o prostokątnym obrysie ze znajdującym się pośrodku czworokątnym rynkiem. Obecnie zewnętrzny zarys średniowiecznego miasta przedstawiają zachowane mury obronne z basztami. W latach 1415 - 1422 Olsztynek zostaje otoczony fortyfikacjami miejskimi. Obwarowania w Olsztynku miały długość około 1000 metrów. Grubość murów wynosiła 2 metry, natomiast ich wysokość sięgała do 9 metrów. W linii obwarowań znajdowało się 13 baszt łupinowych. Fortyfikacje posiadały również 2 bramy: Nidzicką zwaną Polską oraz Wysoką zwaną Niemiecką. Niestety obie się nie zachowały, zostały rozebrane na początku XIX stulecia. Do chwili obecnej możemy oglądać zachowane w 1/3 mury obronne w Olsztynku oraz dwie baszty. 

W najlepszym stanie zachował się tzw. Dom Mrongowiusza, czyli przekształcona baszta łupinowa.

Dawna baszta obecnie Dom Mrongowiusza, widok od zewnątrz.

Poniżej zamieszczam plan fortyfikacji miejskich z drugiej połowy XIX wieku (    )

1. Zamek

2.  Dziedziniec zamkowy

3.  Dawny kościół parafialny, obecnie Salon Wystawowy

4.  Dawna baszta, obecnie Dom Mrongowiusza

5.  Zachowane mury obronne

6.  Fragment baszty okrągłej

Poniższe zdjęcia przedstawiają północny ciąg murów obronnych przy ulicy Wąskiej.

Widoczny południowy ciąg murów obronnych, znajdujący  się wzdłuż ulicy Składowej.

Poniższe zdjęcia przedstawiają fragmenty zachodniego odcinka murów obronnych przy ulicy Krótkiej.   

Bibliografia:

* Zamki Państwa Krzyżackiego w Polsce. J.Bieszk. Bellona. Warszawa 2010.

* Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur. A. i R. Sypek. Wydawnictwo Alma-Press Sp. z o.o. Warszawa 2004, 2008.